GIẤC MỘNG HOA NIÊN – GIẤC MỘNG GIÀU TÍNH MỸ CẢM & NHÂN VĂN

Đọc tập truyện viết cho thiếu nhi của Phạm Phương Liên có tựa đề Giấc mộng hoa niên, bỗng nhiên tôi liên tưởng đến tập thơ Hoa niên của Tế Hanh, viết khi ông còn rất trẻ và đạt giải thưởng năm 1936 của Tự Lực Văn Đoàn. Giải thưởng này cũng là mở đầu cho một tài năng thơ và hành trình sáng tạo thơ suốt nhiều thập niên của Tế Hanh đã minh chứng cho điều ấy. Và biết đâu, Giấc mộng hoa niên của Phạm Phương Liên cũng là khởi đầu cho hành trình sống và viết giàu cá tính sáng tạo của một tài năng văn học thiếu nhi, mà tập truyện này là một khởi đầu mang tính dự báo cho một cây bút viết về văn học thiếu nhi, một mảng văn học vẫn là khoảng trống cần được bù đắp mà lâu nay Hội Nhà văn Việt Nam vẫn đang mải kiếm tìm.

Không phải ngẫu nhiên khi đọc Giấc mộng hoa niên của Phạm Phương Liên, tôi lại liên tưởng đến tập thơ Hoa niên của Tế Hanh, bởi có người sẽ cho rằng sự liên tưởng này khá khập khiễng. Bởi một tác phẩm văn xuôi làm sao lại so sánh với một tập thơ. Nhưng điều tôi muốn nhấn mạnh ở đây không phải là vấn đề thể loại, mà là diễn ngôn của hai tác phẩm này có những điểm tương đồng. Đó là tình yêu đối với thiên nhiên, với khu vườn sinh thái gắn bó với tuổi thơ của Tế Hanh, hòa quyện với tình yêu con người, quê hương, xóm làng, gia đình, trường lớp, thể hiện qua những hoài niệm về ký ức tuổi thơ... tạo nên những giá trị nhân văn được phản ánh trong các bài thơ như: Lời con đường quê, Nhớ, Thương, Viết lên trên cát, Có những con đường, Tấm lịch đời, Vườn cũ, Mua hoa, Những đêm tối... trong tập Hoa niên của ông. Và những hệ giá trị này, chúng ta cũng bắt gặp khi đọc Giấc mộng hoa niên của Phạm Phương Liên. Đó là sự hợp lưu diệu kỳ giữa dòng chảy của tình yêu thiên nhiên và tình yêu con người, gia đình, làng xóm, quê hương, mái trường dung chứa tính nhân văn sâu sắc, thể hiện qua ký ức tuổi thơ như một sự ám ảnh của tâm thức hiện sinh, ẩn chứa trong các truyện của Phạm Phương Liên như: Hành trình trở về của Tí Xíu, Mẩu phấn cuối cùng, Em đi theo mẹ hái cả mùa xuân, Câu chuyện dưới sân trường, Mùa hè đặc biệt, Cây nha đam của bé Hà, Bà tiên nơi góc chợ, Nỗi nhớ mùa đông, Miu ơi, Có một loài hoa vẫn nở trong ký ức tuổi thơ tôi, Hộp bưu phẩm đi lạc...

Vì vậy, có thể nói Giấc mộng hoa niên, được Phạm Phương Liên lấy làm tựa đề cho tập truyện đầu tay viết cho thiếu nhi của mình, là giấc mộng thơ giàu mỹ cảm và tính nhân bản. Mỗi truyện trong số 21 truyện được Phạm Phương Liên viết trong Giấc mộng hoa niên là một bài thơ tuổi hoa niên với những hồi ức, hoài niệm, khát vọng sống cao đẹp, ý nghĩa nhân văn, những điều mà hiện nay đang bị “hao mòn” trong đời sống hiện đại, khi con người, nhất là giới trẻ, đang chạy theo những giá trị ảo của thời đại công nghệ số mà quên đi các giá trị đạo đức truyền thống, cũng như tình yêu với thiên nhiên, những hằng số văn hóa của dân tộc đã được gây dựng từ bao đời. Ta hãy lắng nghe lời chia sẻ của chú ốc sên: “Chú không còn là chú ốc sên bé bỏng ngày nào chỉ biết thở dài bên tán lá chuối. Chú đã đi, đã vấp ngã và thấy cả những giấc mơ dang dở bên vệ đường. Khu vườn giờ đây đã đẹp hơn, không phải vì nó thay đổi mà vì chú đã biết yêu nó theo một cách hoàn toàn khác” (Hành trình trở về của Tí Xíu).

Và đây là một thông điệp đầy chất triết luận được người viết gửi gắm, mang ý nghĩa như những dụ ngôn trong truyện Câu chuyện dưới sân trường: “- Em đừng lo, Bằng Lăng à. Mỗi loài cây có nhịp điệu riêng. Có năm anh cũng chậm thế này, rồi đâu lại vào đó cả thôi. Quan trọng là em tin vào chính mình. Mùa xuân không chỉ là chuyện ai ra lộc trước, ai ra lộc sau mà là cách chúng ta cùng nhau làm đẹp sân trường, cho lũ trẻ có bóng mát chơi đùa khi nắng về em ạ!”

Một điều không thể không nói đến khi chúng ta đọc tập truyện thiếu nhi Giấc mộng hoa niên của Phạm Phương Liên, đó là những câu chuyện không chỉ đầy chất thơ quyện hòa trong tính triết luận, chứa đựng những bài học nhân sinh nhẹ nhàng mà sâu sắc, phù hợp với tâm lý tiếp nhận của tuổi thơ, mà còn có những câu văn, đoạn văn giàu mỹ cảm văn chương, thể hiện sự quan sát tinh tế với tự nhiên cũng như sự am hiểu và thấu cảm tâm lý tuổi hoa niên. Chính sự nghiệm sinh của nhà văn là một chất liệu sống quý giá để viết nên những câu chuyện giàu tính ẩn ngữ và thấm đẫm mỹ cảm như thế này, tìm đến những thanh âm đồng vọng nơi người đọc nhỏ tuổi. Hãy đọc đoạn văn sau trong truyện Người gieo chữ:

“- Bố ơi... Sao bà giáo lại không lấy tiền?

Người cha im lặng một thoáng, rồi khẽ đáp:

- Có lẽ bà không cần con ạ!

- Sao bà lại không cần? Thế bà sống bằng gì hả bố?

Người cha mỉm cười, mắt vẫn nhìn thẳng về con đường phía trước:

- Bà sống bằng sự tử tế, con ạ. Mà người tử tế thì chẳng bao giờ thấy mình thiếu gì cả.

Đứa bé không hỏi thêm, chỉ quay mặt ra cửa kính. Nhìn qua gương chiếu hậu, nó thấy ngôi nhà của bà giáo phía sau nhỏ xíu rồi mờ dần. Người cha vẫn im lặng, nhưng trong đầu, những ký ức lặng lẽ ùa về, những buổi chiều hè ngập nắng, những con chữ nghiêng ngả, tiếng giảng bài nhẹ như gió thu thoảng qua, và ánh mắt hiền như sương sớm của cô giáo năm nào. Nếu không có cô ngày ấy, liệu anh có còn được đi học và được như ngày hôm nay hay không?” (Người gieo chữ). Hay trong truyện Nỗi nhớ mùa đông, chỉ một câu văn thôi cũng khiến ta nao lòng bởi làn sóng mỹ cảm mà nó gợi nên: “Nhưng mùa không chỉ là cái lạnh se sắt mà còn là những ký ức mơ hồ, nhưng sâu thẳm, chầm chậm vọng về trong giấc mơ cũ kỹ của thời thơ bé...” (Nỗi nhớ mùa đông).

Văn học viết cho thiếu nhi, như đã nói ở trên, là một mảng văn học đang cần được quan tâm bởi những người cầm bút. Hiện nay, nó vẫn là một cánh đồng khô hạn, đang cần những cơn mưa văn chương, thậm chí là những “cơn đại hồng thủy” văn chương để hồi sinh. Bởi đây là một sứ mệnh vô cùng quan trọng của nền văn học dân tộc. Đúng như Nhà sách Khai Trí, một trong những nhà sách uy tín ở miền Nam trước 1975, đã có công lớn trong việc đầu tư cho tủ sách Tuổi Thơ, đã chia sẻ trong thư gửi phụ huynh: “Tương lai Việt Nam sau này hay dở đều do sự giáo dục hiện nay của lứa tuổi thiếu nhi, mầm non của đất nước... Để góp phần vào sự giáo dục trẻ em, Nhà sách Khai Trí cộng tác với một số nhà văn, nhà giáo tha thiết đến tương lai con em, cho xuất bản loại sách nhi đồng TUỔI THƠ,  một loại sách giải trí lành mạnh, viết đúng chính tả, văn phạm ổn định rõ ràng... Chúng tôi hy vọng loại sách nhi đồng TUỔI THƠ sẽ giúp ích cho các em và là món ăn tinh thần cần thiết của thiếu nhi Việt Nam.” (Nhà sách Khai Trí ,Thời Tập số 22, ngày 24/3/1975, tr.96).

Tôi cho rằng những điều nhà sách Khai Trí trăn trở về việc viết và xuất bản sách thiếu nhi ở miền Nam trước 1975 cũng là những câu hỏi cho hôm nay - dành cho những người thực sự có Tấm lòng với trẻ thơ, chứ không chỉ qua những lời “hiệu triệu” hay các văn bản “định hướng” có định kỳ. Bởi theo Huỳnh Phan Anh: “Tuổi thơ chính là cái gì ở bên trong mỗi con người chúng ta. Người ta vẫn gọi đó là thiên đường đã mất. Vâng, nó phải mất đi để những rung động về nó ngày một trở nên có thật hơn bao giờ hết và tồn tại mãi mãi. Viết về tuổi thơ cũng như đọc về tuổi thơ, tức là một lần nữa sống lại chính tuổi thơ, không phải của một ai khác, mà là của chính mình.” (Huỳnh Phan Anh “Viết về tuổi thơ” Ý Thức số 15 ra ngày 15/5/1971, tr.18).

Và điều này, người đọc có thể tìm thấy trong tập truyện viết cho thiếu nhi Giấc mộng hoa niên của Phạm Phương Liên. Truyện thiếu nhi của Phạm Phương Liên là sự hóa thân của chính người viết. Vì vậy, nó chân thành, cởi mở và đạt được một hiệu ứng mỹ cảm diệu kỳ như sự kỳ diệu của thế giới tuổi thơ. Điều làm nên sự diệu kỳ ấy không chỉ ở thi pháp mà còn ở tính nhân bản, thể hiện sự hợp hôn diệu kỳ giữa tình yêu thiên nhiên và sự trân quý những phẩm tính người trong văn chương của Phạm Phương Liên.

Nhìn từ thực tiễn đời sống xã hội và văn học hôm nay, khi những nhà văn dành tâm huyết cho văn học thiếu nhi ngày càng vơi dần, việc hiện hữu của tập truyện thiếu nhi Giấc mộng hoa niên của Phạm Phương Liên là một điều cần được trân quý và chia sẻ. Hy vọng tập sách sẽ đem đến cho độc giả nhiều xúc cảm thú vị khi chúng ta tìm thấy trong những trang văn chân thành này, những hoài niệm đẹp đẽ của tuổi hoa niên như chính tựa đề tác phẩm: Giấc mộng hoa niên....

Sài Gòn, 24/5/2025

PGS.TS Trần Hoài Anh - Nhà Lý luận phê bình văn học

Bạn đọc quan tâm đến tập thơ có thể đặt mua tại trang web của Nxb Hội Nhà văn theo link dưới đây: