Trần Lê Khánh mộng mơ giữa hai bờ hư thực

Nhà thơ Trần Lê Khánh

Trong làng thơ phương Nam những năm đầu thế kỷ 21, Trần Lê Khánh là một phát hiện thú vị đối với giới mộ điệu cũng như giới nghiên cứu. Qua những tập thơ đã xuất bản như Lục bát múa, Dòng sông không vội, Ngày như chiếc lá… chân dung thi sĩ Trần Lê Khánh hiện ra với dáng vẻ vừa trầm tư vừa lãng đãng. Nói cách khác, Trần Lê Khánh tự vẽ khuôn mặt mình bằng cái tôi trần gian lặng lẽ và cái tôi hư ảo thoát tục!

Trần Lê Khánh đến với thơ khá muộn. Sau tuổi 40, anh mới tìm đến thi ca, hoặc thi ca mới gõ cửa tâm hồn anh. Đó là ở góc độ quan sát bình thường, còn thơ lắng động và thơ tích tụ trong mỗi người mỗi cách khác biệt rất khó nhận biết. Đôi khi thơ đã nằm sẵn ở từng mạch máu chỉ chờ thời điểm thích hợp để ùa ra trang giấy mà thôi. Với trường hợp Trần Lê Khánh thì cứ tạm hiểu thơ đã gọi tố chất thi sĩ của anh bằng âm thanh ngẫu nhiên như có sự an bài của số phận: Buồn ơi cởi áo đêm nay/ Em cài bông tuyết khuy này lạnh run. Tuy nhiên, nếu đọc thơ Trần Lê Khánh theo tiến trình nhập cuộc sáng tạo của tác giả, thì thơ đã giúp anh thấy được chính mình phía run rủi được mất nhân duyên: Hạt bụi tìm lại bản năng/ Đi săn cho được chỗ nằm sạch trơn.

Một đặc trưng dễ nhận thấy ở thơ Trần Lê Khánh là anh luôn nén chặt cảm xúc bay bổng bằng cái nhìn lý trí, để câu mông lung và câu hờ hững tạo đà cho câu phát hiện: Rừng xưa giấu bớt cây/ Sóng khua cơn gió đuổi/ Đêm mùa đông không tuổi/ Dấu lửa chờ bên thông. Một bài thơ ngắn, câu thơ thứ tư kéo cả ba câu trước vào một niềm riêng xao xuyến, thì không thể nói tác giả không chú trọng kỹ thuật viết!

Thi sĩ Trần Lê Khánh có thao tác làm thơ độc đáo. Anh thường tìm cách kéo hai sự vật hoặc hai hiện tượng rất xa lại gần nhau. Cứ thế, lửa đặt cạnh nước, trắng đặt cạnh đen, hiện thực đặt cạnh tưởng tượng, mặt đất đặt cạnh thiên đường… để từng sự tương tác chuyển hóa thành thơ, để từng cơn va đập chuyển hóa thành thơ. Bài thơ Dè sẻn vỏn vẹn hai câu, nhưng lại mở ra nhiều suy tư: Dòng sông chỉ có một thân/ Mang theo chiều muộn bao lần hả anh. Dòng sông trước mắt, còn chiều muộn mơ hồ, vậy mà khi dòng sông sánh đôi chiều muộn lại nảy sinh tâm trạng bâng khuâng tiếc nuối “một thân” xen lẫn ngẩn ngơ hoài niệm “bao lần”.

Thi sĩ Trần Lê Khánh không hứng thú với những lời thánh thót hay những câu vang vọng. Thơ anh có xu hướng cô đặc lại, như viên sỏi ném xuống mặt hồ ý thức phẳng lặng những xa vắng trùng khơi. Thơ Trần Lê Khánh thực đấy mà hư đấy, gần gũi đấy mà thăm thẳm đấy. Đọc thơ Trần Lê Khánh, không khó hình dung anh đang ngắm chiếc lá la đà cành thấp với màu xanh của bầu trời cao vọi. Thế nhưng, đọc thơ Trần Lê Khánh phải có sự giải mã để có thể tiếp cận đầy đủ giá trị thẩm mỹ mà anh gửi gắm qua từng dòng lơ lửng. Tất nhiên, Trần Lê Khánh không có mục đích đánh đố độc giả, anh chỉ tìm cách ký thác mới mẻ hơn, quyết liệt hơn những ý niệm của mình về cuộc sống, về ân nghĩa, về thị phi. Thử phân tích bài thơ Vũ trụ có 4 câu:

trăm năm rồi

tiếng chuông chiều

rót không đầy

gợn gió phiêu phiêu

Bài thơ chỉ có 13 chữ, nhưng chia thành hai chủ thể trữ tình cùng đánh cược với trăm năm: tiếng chuông và ngọn gió! Tiếng chuông có thể trầm mặc, tiếng chuông có thể thảng thốt, nhưng qua một thế kỷ vẫn rót không đầy gợn gió đang hắt hiu thổi qua lòng người. Điệp từ “phiêu phiêu” ám ảnh tâm trí người đọc, và điệp từ “phiêu phiêu” cũng là thứ cảm giác còn lại sau cùng của người đọc, khi tiếng chuông cũng tan, khi ngọn gió cũng bay!

Cái thử thách khắc nghiệt nhất đối với thể loại thơ ngắn là năng lực chữ. Những chữ sáo mòn và những chữ du dương, không thể nào tạo được hiệu ứng thơ ngắn. Thi sĩ Trần Lê Khánh hơn một lần chứng minh anh biết dùng chữ và anh biết say chữ. Trong bước đi của thi pháp, chữ vừa đẩy người ra xa, chữ vừa níu người lại gần, thì không gian thơ ngắn chật chội mới đủ mở ra vòm sinh khí khác cho độc giả. Chữ của Trần Lê Khánh không gọt giũa sang trọng và cũng không trang điểm diêm dúa. Trần Lê Khánh thả chữ vào bài thơ đầy ngẫu hứng mà cũng thật chính xác. Bài thơ Mà thôi khá tiêu biểu cho kiểu chữ nghiêng ngả của Trần Lê Khánh:

phố xa lo lót con đường

hàng cây cúi xuống mà buông lá vàng

ngọn đèn nghĩ ngợi miên man

người đi qua phố chẳng màng bước chân

Chữ “lo lót” nối phố xa với con đường, còn chữ “cúi xuống” lại gieo cho lá vàng một linh hồn băn khoăn. Còn hai dữ liệu “ngọn đèn” và “người đi” cứ nhòa vào nhau, cứ đổ lên nhau vì cảnh vật đã “không màng bước chân”. Sự vật hiện ra trong bài thơ vừa âm thầm tượng hình vừa thanh thoát siêu hình! Kể, mà như không kể! Tả, mà như không tả! Bài thơ “Mà thôi” giấu kín một tiếng thở dài, dùng dằng giữa có nghĩa và vô nghĩa!

Sự thành công của Trần Lê Khánh ở thể loại thơ ngắn, nhờ dung hòa sự tài hoa và sự chiêm nghiệm. Trong sương khói cảm xúc, Trần Lê Khánh biết cách khái quát những ý niệm riêng tư để thuyết phục độc giả khó tính. Phẩm chất ấy, rõ ràng nhất ở tiêu đề của mỗi bài thơ. Phần lớn những bài thơ ngắn của Trần Lê Khánh, nếu hờ hững với tiêu đề thì sẽ hao hụt ít nhiều. Nói không ngoa, tiêu đề nắm giữ 50% sức mạnh chinh phục của mỗi bài thơ mà Trần Lê Khánh viết ra.

Phải đặt mình vào bối cảnh tiêu đề Về nhà, thì mới thấm thía sự quạnh quẽ của “chiếc bóng” trong bài thơ: hoàng hôn/ người lữ khách/ đi ngang đời mình/ chiếc bóng.

Phải thắc mắc như tiêu đề Nhớ chưa, thì mới chia sẻ được nỗi hắt hiu của ngọn lửa chuyển mình theo que diêm để tìm đến ngọn nến giữa vỡ òa dâng hiến: ngọn lửa/ men theo que diêm/ tìm bóng mình/ trên ngọn nến lung linh.

Phải minh định Em đi phía xa mờ như tiêu đề, thì mới xao xác từng tiếng động nhỏ nhoi vẫn cồn cào ký ức: gió/ nhặt tiếng lá rơi/ muôn đời/ còn sót lại.

Phải bước vào cuộc Yêu như tiêu đề, thì mới hiểu hết sự hoang vu không chừa cho ai lối thoát nào trước kỷ niệm vùi chôn heo may: em/ quên mùa thu/ quên chiếc lá bay trong lòng/ hai mặt hoang vu.

Cũng như, phải kết nối tiêu đề Trong lúc em mơ với bốn câu xô lệch, thì mới cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp u tịch hòa vào mênh mông: ngọn đèn dầu/ ném bóng mình/ qua cửa sổ/ cho một vì sao.

Thơ Trần Lê Khánh không phải là thứ thơ ngâm vịnh. Thơ Trần Lê Khánh không ru ngủ ầu ơ thương nhớ, mà thơ Trần Lê Khánh đánh thức mộng mơ nhân bản. Cụ thể hơn, thơ Trần Lê Khánh chỉ phù hợp với những người dám ngồi một mình để suy tư cùng vài khoảnh khắc rong rêu của định mệnh. Ở đó, vui buồn không còn đáng rạch ròi, mưa nắng không còn đáng ái ngại, khi nhìn năm tháng mất còn như một Vở kịch phiêu bồng: em về bước nhẹ như tiên/ hoàng hôn đỏ mặt trong phiên của mình/ thuở em đứng đó lung linh/ tự dưng trái đất lập trình để quay.

Nhà thơ Lê Thiếu Nhơn

REVIEW

Tran Le Khanh dreams between the fiction and reality

Tran Le Khanh was an intriguing discovery for both avid readers and researchers in the Southern Vietnam poetry scene in the early years of the twenty-first century. The portrait of poet Tran Le Khanh appears with a contemplative and romantic look in published poetry books such as The Dance of Luc Bat, The River Never Hurries, The Day Is a Leaf… Tran Le Khanh, in other words, paints his own face with his quiet earthly self and otherworldly illusory ego!

Tran Le Khanh discovered poetry much later in life. He discovered poetry after the age of 40, or poetry knocked on the door of his soul. That is from the standpoint of ordinary observation, whereas poetry settles and accumulates in each person in a unique and difficult-to-perceive manner. Poetry is sometimes already present in each blood vessel, waiting for the right moment to burst forth onto the page. In the case of Tran Le Khanh, let us temporarily understand that poetry referred to his poetic qualities with random sounds arranged by fate:

hey she will take the sadness off you like a coat tonight

the buttons made by these frozen snowflakes

If reading Tran Le Khanh's poetry corresponds to the author's creative engagement process, the poem has helped him to see himself on the riskier side of gain and loss of predestined fate:

the speck of dust regains its instinct

to hunt for the cleanest resting place at any price

Tran Le Khanh's poetry is distinguished by the fact that he always suppresses his emotions with a rational expression, so that vague sentences and indifferent sentences build momentum for the discovery sentence:

the old forest hides its trees

waves escape the wind that chases

the winter night is ageless

a fire hidden among the pines

A short poem, the fourth line combines all three previous lines into a personal flutter; the author does not ignore writing techniques!

Tran Le Khanh is a poet with a unique poetic manipulation. He frequently tries to connect two seemingly disparate things or phenomena. Just like that, fire is placed next to water, white is next to black, reality is next to fantasy, earth is next to heaven... let each interaction become poetry, let each impact become poetry. The poem “sparing” is only two sentences long, but it provokes many thoughts:

like a woman the river has only one body

how many times can it carry the late dusks

 The river is ahead, and the late afternoon is hazy, but when the river comes together in the late afternoon, there is a mood of wistfulness and regret for “one body” mixed with nostalgia for “how many times.”

Tran Le Khanh, the poet, is not interested in chanting words or repeating verses. His poetry is often condensed, like a pebble thrown into a vast lake of calm consciousness. Tran Le Khanh's poetry is both true and false, so intimate yet so profound. When reading Tran Le Khanh's poetry, it is easy to imagine him gazing at a quiveringly low-branched leaf the blue color of the high sky. Reading Tran Le Khanh's poetry, however, also requires decoding in order to fully appreciate the aesthetic value that he conveys through each dangling line. Of course, Tran Le Khanh's intention is not to perplex readers; rather, he wishes to convey new and more drastic ideas about life, grace, and the drama of life. Try to analyze the poem Universe, which contains four lines:

for a hundred years

dusky evening sounds of the bell

still not full

a breeze

Despite having only 13 words, the poem is split into two lyrical themes that wager against a century: the bell and the wind! Despite being silent and startled for a century, the bell has never been able to quiet the wind that blows through people's hearts. When the bells have stopped ringing and the wind is howling, the reader's mind is haunted by the word “a breeze,” which is also the last feeling he or she has left.

The ability to create words is the toughest test for short poetry. The effect of short poetry cannot be produced by clichés or musical words. The poet Tran Le Khanh repeatedly demonstrated his command of language and writing skills. In the step of poetry, words draw readers in and draw them out; the brief and confined poetic space is sufficient to awaken readers to a new vitality. The language of Tran Le Khanh lacks both polish and ornamentation. The poem was written by Tran Le Khanh in a spontaneous but precise manner. The poem “mà thôi” (nevertheless) is a good example of how Tran Le Khanh's words spontaneity:

the distant town bribes the streets

the row of trees bends their head to drop yellow leaves

the street lights think off ceaselessly

never mind their footsteps the travelers

The word “bend the heads” gives the yellow leaf a troubled soul, while the word “bribes” connects the far street with the road. Because the scene “never mind their footsteps”.  the two images “the street lights” and the travelers keep blending into one another. The poem contains silently figurative and metaphysical objects. Show, do not tell! Yes, that is beyond words! The poem “mà thôi” (nevertheless) fumbles between meaning and nonsense as it conceals a sigh.

Success in the short poetry genre for Tran Le Khanh is a result of the perfect blending of talent and reflection. Tran Le Khanh has the ability to generalize personal ideas in the haze of emotion in order to persuade skeptical readers. The titles of each poem best illustrate this quality. If the title is ignored, the majority of Tran Le Khanh's brief poems will lose somewhat meaning. Without exaggeration, each poem written by Tran Le Khanh has a title that possesses 50% of its swaying power.

Someone must put himself in the context of the title “coming home” before he can fully comprehend the loneliness of the “the shadow” in the poem:

at dusk

the wanderer

has passed by his life

the shadow

(coming home)

Someone has to wonder, as the title “does it remember” suggests, and then he can share the agony of the flame following the matchstick to find the candle in the middle of a burst of dedication: the flame/ moves cautiously along the match/ to find its shadow/ in the burning candle.

Someone must clarify that, as the title suggests, “she goes away” only then will he shake every small sound that still rattles the memory:

the wind

picks up

the always leftover

sound of falling leaves

(she goes away)

As the title suggests, someone must step into Love to fully comprehend the wilderness that leaves no one to flee before the memory of burying the autumnal cold breeze: miss/ you forgot about the fall/ you forgot about the leaf flying through the heart/ both sides wild

In order to fully appreciate the beauty of solitude and immensity, someone must connect the title while she’s dreaming with four different sentences:

an oil lamp

throws its own shadow

over the window

for a star

(while she dreams)

Tran Le Khanh's poetry is not meant to be recited. Tran Le Khanh's poetry does not put somebody to sleep; rather, Tran Le Khanh's poetry awakens humanity's dream. Tran Le Khanh's poetry, in particular, is only appropriate for those who dare to sit alone and think with a few mossy moments of fate. There, joy and sorrow are no longer distinct, rain and sunshine are no longer concerning, and looking back on the lost years is still like an adventure

she comes back in steps quiet as an angel’s

at its turn the dusk shows its shy face

once she stood there shining

the earth suddenly programed itself to revolve

(a play)

Journalist Le Thieu Nhon