Nhà thơ Bruce Weigl (đứng ngoài cùng bên trái) và Nhà thơ Trần Lê Khánh (đứng ngoài cùng bên phải)

 

1. Trần Lê Khánh là một nhà thơ đương đại

Thơ ca thể hiện thời đại và đi trước thời đại. Nhà thơ dù đang nói câu chuyện của riêng mình thì trong đó cũng luôn luôn ẩn chứa, thấp thoáng thời đại mà nhà thơ đang sống, dù nhà thơ có kín đáo đến đâu. Và cũng có lúc nhà thơ sẽ thể hiện điều đó hết sức rõ ràng bằng những hình ảnh, bối cảnh, câu chuyện… cốt làm sao để ý đồ của nhà thơ được biểu đạt ra một cách nghệ thuật nhất. Mà có gì nghệ thuật hơn việc nhà thơ ấy khiến cho bạn đọc có cái nhìn khác hơn và lớn hơn về thời đại mà chúng ta đang sống.

Bắt đầu từ những chủ điểm, Trần Lê Khánh cho thấy những vấn đề mà anh quan tâm rất đương đại. Anh cũng như tất cả chúng ta đang sống trong đương đại. Chúng ta có cùng một bối cảnh sống, cùng hít thở một bầu văn hoá Việt, cùng sử dụng những tiện nghi mà sự văn minh hiện đại đem đến. Chúng ta hồ hởi với những tiện nghi và sử dụng, hưởng thụ mọi thứ như một sự đương nhiên. Nhưng nhà thơ thì khác. Cái mà anh nhìn thấy không phải cái mà chúng ta thấy.Chúng ta nhìn thấy sự thông thường như internet là để kết nối chúng ta với toàn cầu. Còn nhà thơ, anh ấy nhìn thấy những điều khác thường, nhưng cái khác thường ấy không phải là sự vô lí mà đó là những mối tiềm ẩn sâu xa, là những khả năng khác của đời sống.

Ở đó ta thấy tác giả tập trung vào sự cô lập của cá nhân và sự xa lánh của đời sống hiện đại. Với góc nhìn này, anh chỉ ra thêm mức độ của công nghệ gần đây - có nhiều bài thơ viết về công nghệ - nhưng chỉ ra rằng một hệ quả của những tiến bộ của chúng ta trong thời đại công nghệ là chúng ta đã xa nhau hơn ngoại trừ những lúc ở trong cái màn hình bé xíu.

Một khía cạnh khác nữa mà tôi gọi là đương đại vì nó gần đây hơn Hiện đại nhưng quan trọng hơn, tác giả đã thể hiện sự đương đại đó một cách xuất sắc. Đó là cách Trần Lê Khánh cá nhân hóa tầm nhìn của mình về thế giới nhưng đồng thời thu hút được các độc giả trên phạm vi rộng. Bởi vì thơ là sự kết nối nhanh nhất, gần nhất và cũng kỳ diệu nhất giữa tâm hồn với tâm hồn, trái tim với trái tim. Khi đọc một câu thơ hay chúng ta sẽ cùng có một cảm xúc nào đó giống nhau do câu thơ tạo ra. Trần Lê Khánh đang nói câu chuyện của anh ấy, trong cái nhìn của anh ấy, bằng sự cảm nhận của anh ấy nhưng anh đã làm cho chúng ta thâu nhận được tất cả những gì mà anh cảm thấy, cho dù nó là những cảm nhận hết sức riêng tư. Thế thì cái mà anh làm được đó là sự lan toả của nghệ thuật thơ ca. Điều mà bất cứ một người viết nào cũng khao khát làm được, chạm tới.

Trần Lê Khánh viết thơ ngắn như một sự lựa chọn. Các nhà thơ Mỹ đương đại cũng hứng thú với thơ ngắn (trước đây họ thường viết dài), vì thơ ngắn mang đến sự mới mẻ trong hình thức và thơ ngắn cũng cho họ những thể nghiệm mà họ muốn. Thực tế thì, thơ ngắn đã mang trong nó tính thời đại bây giờ của chúng ta. Chúng ta đều rất vội, rất gấp trong mọi hoạt động sống, do ảnh hưởng của đời sống phụ thuộc vào công nghệ thông tin. Tuy thơ đích thực không hề bị ảnh hưởng bởi điều này nhưng viết thơ ngắn lại là một lựa chọn mang tính thời đại và nó có sự phù hợp, logic nhất định mà những nhà thơ đương đại đã nắm bắt và cải tiến, nâng cao nó. Nói vậy bởi không phải nhà thơ nào cũng có thể viết được thơ ngắn mà vẫn giữ cho bài thơ những giá trị đầy đủ nhất của thơ, thậm chí còn nâng tầm cho thơ bởi những câu thơ ngắn ấy giống như trường hợp Trần Lê Khánh đã làm được. Trong bối cảnh độc giả đang có xu hướng đọc những gì ngắn, đỡ mất thời gian nhưng mâu thuẫn ở chỗ trữ lượng tri thức, cảm xúc mà họ muốn nhận được lại lớn hơn thông thường, lớn hơn thì quá khứ. Thế thì nhà thơ phải làm thế nào? Họ phải tư duy hơn như thế rất nhiều lần để tìm ra được một lối đi. Thơ ngắn không những khiến nhà thơ phải lựa chọn một ý tưởng tinh túy, có tầm vóc mà còn phải lựa chọn những ngôn từ tương xứng để biểu đạt. Một thách thức nữa đó là, những ngôn từ đó cũng phải được chọn lựa rồi tinh giản đến tận cùng.

Trần Lê Khánh cũng rất chính xác trong cách gọi ra được bản chất của vấn đề. Đây chính là điều quan trọng mà thơ ca đương đại thế giới hướng đến và đề cao. Nhà thơ luôn tinh lọc trong ngôn ngữ để diễn đạt điều gì đó và anh cũng cho thấy khả năng nhìn ra bản chất của sự việc thông qua hình ảnh. Như vậy, tính đương đại trong thơ Trần Lê Khánh còn biểu đạt ở chỗ, không chỉ rõ ràng về hình thức, ngôn ngữ mà là nhìn ra bản chất của sự việc.

Đi tìm bản chất của sự việc là một đặc tính của chủ nghĩa tối giản. Xu hướng tối giản đang ngày càng phổ biến trong thơ ca đương đại. Điều này có lẽ được dẫn dắt bởi hai yếu tố chính: nó thể hiện khao khát tìm kiếm bản chất sự việc của người nghệ sĩ; do xu hướng thời đại, có sự hối thúc thay đổi do thời đại -  cảm thức về thời gian, mọi thứ đã quá muộn nên con người cần điều gì đó ngắn, mạnh đi thẳng vào bản chất vấn đề.

John Keats nói rằng “Nhà thơ là những người tạo ra luật lệ của thế giới”.Cách làm thơ hay những câu thơ của Trần Lê Khánh đã dẫn chúng ta đến với những quy luật mới, cảm nhận mới và từ đó chúng ta thay đổi những cách nhìn vốn bị che khuất bởi các quy chuẩn, nguyên tắc cũ kỹ sáo mòn. Trần Lê Khánh đem đến một cái nhìn trực diện nhưng không theo cách thô thiển, tầm thường mà ngược lại, theo lối tinh túy nhất, chắt lọc nhất, đỉnh cao nhất. Bởi thơ ca chính là nghệ thuật đỉnh cao của ngôn ngữ.

Một yếu tố nữa cho thấy Trần Lê Khánh là một nhà thơ đương đại, đó là anh khao khát bài thơ của mình nói được tiếng lòng của nhiều người khác. Anh đã làm được điều đó bởi trong thơ anh nói được nhiều trải nghiệm, đồng thời thơ anh cũng mở ra được những khả năng khác mà sự liên tưởng của con người không bao giờ bị giới hạn. Mặc dầu, vấn đề sâu xa luôn đến từ những cảm quan nhưng bằng mắt thường chúng ta cũng có thể nhận định sự đương đại ấy qua một số yếu tố như: hình thức viết ngắn; thể hiện được sự thể nghiệm; kết hợp hình thức cổ điển và ngôn ngữ mới mẻ.

Ví dụ bài thơ dưới đây:

Tại sao thời gian trôi

em đi ngang đời tôi

lũ gió rủ nhau

đem buổi chiều ra thổi

Sự bất ngờ của bài thơ khiến bạn đọc tập trung về tâm trí, nhớ lâu hơn và cảm sâu hơn. Cách ngắt đoạn chọn thời điểm trong thơ cũng sẽ đem lại những hiệu ứng.Qua đây ta thấy rõ sự ưu việt trong thơ ngắn củaTrần Lê Khánh. Bài thơ nói được rất nhiều với lượng từ rất ít. Bài thơ cụ thể có ba dòng mà nói được nhiều về lịch sử, sự đau thương, tình yêu… Có rất nhiều cách diễn giải, nhưng Trần Lê Khánh đã chọn cách này. Chỉ ba dòng mà anh nói được câu chuyện lớn.Để làm được điều này là bởi cách mà “pháp” - một yếu tố trong thiền đã giúp nhà thơ nhìn ra bản chất của sự vật, sự việc.

Chúng ta có thể hình dung sự tinh giản trong thơ ngắn Trần Lê Khánh giống như hình ảnh con ong lấy mật và đem về giọt mật tinh lọc nhất cho bạn đọc. Sự ngọt ngào của giọt mật ấy đã được cô đọng lại nhưng khi thưởng thức giọt mật ấy thì chúng ta cũng có đủ hình dung, liên tưởng về quá trình để tạo tác nên nó. Đó là một hành trình rất dài, gian khó, tuy nhiên nhà thơ tài năng là người không để lại dấu vết của sự khó khăn khi lao động nghệ thuật lại trên bài thơ. Người đọc sẽ chỉ thấy được giọt mật long lanh nhất, tinh túy nhất, ngọt ngào nhất. Hay nói một cách hình ảnh hơn thì, nhà thơ chính là kẻ “ném đá giấu tay”, thứ mà chúng ta thấy được chỉ là những vòng loang trên mặt nước gây ra cho chúng ta những cảm nhận, những rung động. Còn hành động “ném đá” ấy thì đã được lược đi trong bối cảnh này, đó là những trăn trở, thao thức, tự vấn của riêng nhà thơ.

Như vậy để chúng ta thấy rõ hơn được rằng, thơ ngắn Trần Lê Khánh đã bước qua được những rào cản về mặt bối cảnh, thể loại để chạm đến những gì là đương đại nhất. Sự đương đại ấy không đến từ thời gian tác phẩm ra đời, không đến từ hoàn cảnh sống của tác giả mà nó đến từ trong nội tại những hối thúc, những gọi mời, những thách thức mà nhân loại đặt ra. Và nhà thơ là người lên tiếng, kiếm tìm và trả lời cho những diễn biến sâu xa trong nội tâm, trong tâm hồn nhân loại.

2. Thơ thiền Trần Lê Khánh

Đọc Trần Lê Khánh xuyên suốt những tập thơ anh đã xuất bản trong thời gian qua ta thấy thơ anh có sự tương quan với những bài kệ trong Phật giáo.Về mặt hình thức thì kệ cũng như ca dao, thơ haiku viết ngắn, và như ở trên chúng ta đã nói kỹ thì Trần Lê Khánh cũng đã tạo dấu ấn sâu sắc với thơ ngắn. Và sâu xa nhất, ở thơ anh có sự tương quan về hình thức và tư tưởng với những bài kệ của Phật giáo. Ở cả trong những bài kệ và thơ Trần Lê Khánh ta thấy được sự tinh giản - giản lược nhưng tinh. Tác giả chỉ giữ lại những chi tiết và hình ảnh mang tính tiêu biểu để nói lên bản chất sự vật, sự việc.

Có một khái niệm trong Phật giáo gọi là “Samsara”, có nghĩa là bi hài kịch đan xen. Ở thơ Trần Lê Khánh có điều này.

Về mặt hình ảnh anh ấy chú ý rất nhiều đến những hình ảnh tinh lọc mà có thể thể hiện được cả hài kịch và bi kịch. Ví dụ hình ảnh chiếc lá, ngọn cỏ, sóng nước trên sông … và mọi thứ đều được biểu đạt một cách tinh tế nhất. Ví dụ:

authentic autumn

 

những dòngsuy nghĩ về anh

như những chiếc lá

nhưng từ hôm úa vàng

sao chẳng rụng ra

Trong cách quan sát, nhà thơ vừa thể hiện được trong và ngoài, chủ quan và khách quan. Để làm được điều này là rất khó. Có lẽ khả năng này không chỉ là sự thuần thục của nhà thơ mà bởi anh ấy đã thực hành Phật giáo nhiều năm. Nhìn mọi vật như nó đang là hoặc cố gắng để đạt tới trạng thái ấy, vì nó vốn không thể.

Tính phi lý cũng là một trong những đặc điểm đặc trưng cho thơ thiền. Trần Lê Khánh rất giỏi trong việc chỉ ra được tính phi lý của đời sống: Tính phi lý này chúng ta vốn thấy nhiều trong Phật giáo hơn là văn chương. Đó là, nhiều khi con người lựa chọn khổ đau hơn là hạnh phúc. Trần Lê Khánh đã chỉ ra được tính phi lý đấy. Một danh nhân nào đó đã nói “Nếu có thần thánh họ sẽ không làm thơ vì họ không biết khổ đau”. Các nhà thơ làm thơ, trước hết bởi họ là con người, biết khổ đau trước nỗi đau nhân loại, và tất nhiên thơ cũng đến từ những vết thương riêng, sâu kín hay hở miệng. Cái phi lý mà Trần Lê Khánh chỉ ra trong thơ không đơn thuần ở yếu tố “chỉ nhà thơ mới khiến những điều phi lý thành hợp lý” mà lâu nay người ta vẫn dùng để nói về nhà thơ. Đó chỉ là sự mộng mơ liên tưởng có thể hái trăng gặt sao của người cầm bút. Thơ Trần Lê Khánh đã bước qua sự thông thường ấy, nhà thơ đã nhìn ra cái sự lựa chọn phi lý của con người. Ví dụ:

phối cảnh

 

nụ hoa đỏ

ngủ gật trên cành

em nhón tay giữ

giọt nước long lanh

                               hay

đừng tự làm đau mình

 

người đàn bà

thận trọng

nhặt mình lên

từ những mảnh gương vỡ

 

          Đó là sự lựa chọn thiên về cái mỏng manh, không chắc chắn, chênh vênh, mơ hồ không thực thay vì chọn sự ấm êm, dễ dàng, vui vẻ… nhưng con người vẫn lựa chọn để rồi có thể phải đau khổ, phải trầy xước với chính lựa chọn ấy.  Qua đây cũng cho thấy một điều quan trọng là, tác giả là người hiểu được sâu sắc cảm thức của người Việt nói riêng và của con người nói chung. Sáng tạo của anh suy cho cùng chính là đi đến tận cùng tâm thức của nhân loại.

 

Điều tuyệt vời là, tính thiền trong thơ Trần Lê Khánh khi chuyển ngữ không bị mất đi mà vẫn giữ được nguyên giá trị to lớn bởi thiền chính là một tư tưởng mạch lạc, cao siêu nhưng cũng thật gần gũi trong thơ Trần Lê Khánh. Trong tiếng Anh điều đó được thể hiện rất rõ ràng. Thơ Mỹ tính thiền cũng được biểu đạt rõ nét. Từ năm 1950 nhà thơ Allen Ginsberg đã viết khởi đầu cho thể loại này, tiêu biểu là bàiTiếng hú (Howl) xuất bản vào năm 1957, từ đây dẫn đường cho các nhà thơ khác viết về thiền trong văn chương.

Có thể nói, thơ thiền Trần Lê Khánh kết nối được ba điều quan trọng trong thơ ca.

Một là, khi làm thơ anh khao khát tìm được đúng từ để diễn đạt cảm xúc và tư tưởng của mình. Với Trần Lê Khánh, anh luôn lựa chọn ngôn ngữ một cách chính xác nhất, tinh tế nhất và biểu đạt được điều mà anh cảm thấy ở mức độ cao nhất.

her job

 

trong ngôi đền

của loài người

em cầm bó đuốc

lau sạch đêm

Hai là, khi làm thơ anh khao khát muốn độc giả hiểu và cảm nhận được cái mà nhà thơ cảm nhận được. Điều đó được thể hiện qua cách sử dụng ngôn ngữ gần gũi, anh không bị sa vào sự cố tình làm mới, làm khó hay đánh đố mà nhiều người làm thơ mắc phải, nhất là với những người bước chân vào thi ca chưa lâu. Trong anh đã có sự chiêm nghiệm sâu sắc trước về điều này nên dường như anh đã ý thức được thơ ca là cái gì đó của riêng mình nhưng cũng phải thể hiện được sự phổ quát của con người, không xa vời với nhân loại chung.

quê hương

 

con sông nằm xuống

để cơn mưa dài

tắm cho sạch

những ngọn sóng tha phương

Đây là một trong rất nhiều ví dụ cho ý trên. Dù nói về những điều lớn lao hay nhỏ bé thì thơ của Trần Lê Khánh vẫn biểu đạt một cách dung dị nhất, trong sáng nhất, chân thật nhất để bạn đọc cảm nhận được bản chất của sự vật, hiện tượng mà anh đang nói đến.

Ba là, khi làm thơ Trần Lê Khánh đã nói lên được sự thật mà lịch sử không nói được.Lịch sử phụ thuộc vào việc ai là người kể, nhưng thơ ca là độc lập.Nhà thơ người Anh là John Keats từng viết về vẻ đẹp, đại ý: “vẻ đẹp chính là sự thật, sự thật là vẻ đẹp, đó là tất cả những gì ta biết, đó là tất cả những gì ta cần biết”. Nhìn chung thì chúng ta cần phải mở rộng cách hiểu về vẻ đẹp. Vẻ đẹp không nằm ở những gì diễm lệ, long lanh mà vẻ đẹp ở đây diễn tả tất cả các mặt của đời sống và con người, kể cả mặt tối, sự khắc nghiệt của cuộc sống cũng là mĩ học của vẻ đẹp. Cái đẹp mà thơ ca biểu đạt được không hẳn là cái tốt mà nó bao hàm sự thật, một sự thật đa diện chứa đựng mọi thứ. Thơ Trần Lê Khánh đã biểu đạt vẻ đẹp ấy.

bối thủy

 

dần dần

sông cạn đến mức

con cá đớp được

đám mây khô

 

Những sự kết nối của các yếu tố trên làm nên tính thiền trong thơ Trần Lê Khánh. Nếu cần đưa ra một định nghĩa về thiền trong thơ Trần Lê Khánh, có thể nói đó là: Khả năng gột bỏ những ảo tưởng về thế giới, giống như cách chúng ta bóc một củ hành cho đến cái thật nhất, tinh khiết nhất.

Khi nhắc đến tính thiền trong thơ Trần Lê Khánh chúng ta không thể không nhắc đến bài thơ dưới đây.

Tôi tư duy nên tôi không tồn tại

thiền

là biến suy nghĩ của mình

như điếu thuốc đang cháy

thành tàn thuốc.

Bài thơ cho thấy quá trình trải nghiệm rất sâu sắc của nhà thơ. Bắt đầu từ tiêu đề, nhà thơ cho thấy cách mà anh chơi chữ từ tư duy của nhà triết học. Chữ đầu tiên thiềnlà một điều gì đó rất khó giải thích tuy nhiên thiền lại chính là chủ điểm của bài thơ. Bài thơ cung cấp cách định nghĩa về thiền, thể hiện bản chất của thiền. Trái với suy nghĩ thông thường của nhiều người về thiền. Bài thơ cho thấy thiền là một cách chúng ta chủ động kết nối với cuộc sống, chủ động không xa rời cuộc sống, không phải thiền là không nghĩ gì mà nó là một tư duy về cuộc sống, kết nối đến tận cùng cuộc sống này. Qua đó nhà thơ khẳng định, bản chất của thiền là để nhìn rõ mọi vật, mọi việc. Bên cạnh đó, thiền cũng không chỉ để nhìn rõ mà để chậm lại.

Thơ thiền của Trần Lê Khánh gợi chúng ta hình dung đến bánh xe trong Phật giáo, như vòng quay có tốt có xấu và nhà thơ là người thừa nhận tất cả mọi mặt của cuộc sống ấy, điều quan trọng là nhà thơ lựa chọn chú tâm vào chi tiết nào mà thôi.

Đọc toàn bộ thơ Trần Lê Khánh như một tấm gương lớn soi thấu nhiều mảnh khác nhau. Thơ ca của anh đã phân mảnh đời sống từ trong nguồn gốc để chúng ta nhận ra được rõ rệt bản chất sâu xa của sự vật, hiện tượng. Tính thiền trong thơ anh vì thế mà luôn hiện diện, nhất quán, hướng thượng.

3. Tính phương Đông trong thơ Trần Lê Khánh

Bên cạnh sự rõ rệt, sâu đậm của tính thiền - một tính chất vô cùng đặc trưng và tiêu biểu cho tư tưởng thi ca của phương Đông thì thơ của Trần Lê Khánh còn có nhiều yếu tố khác thể hiện tinh thần phương Đông hết sức ấn tượng và uyên áo.

Chủ điểm thiên nhiên bao gồm vẻ đẹp tự nhiên và tự nhiên với con người là một phần vô cùng quan trọng trong thơ Trần Lê Khánh.

hành trình về phương đông

 

ngày nảy mầm

trên vách đá

nắng len lỏi tìm

giữa chiều đông

 

hay:

hằng

 

em hất trăng khỏi nước

cạn đêm

thuyền không trôi

ai đưa em về trời

 

Tự nhiên trong thơ Trần Lê Khánh là dòng sông, ngọn núi, chiếc lá, bốn mùa, trăng, sao, mây, gió, nắng, mưa, đá, biển, cá, chim,… Những hình ảnh tự nhiên đậm đặc và có thể lặp đi lặp lại, tuy nhiên ở mỗi bài mỗi hình ảnh tưởng như đã quá quen thuộc ấy lại mang một ý nghĩa, một giá trị, một hình ảnh tượng trưng khác nhau để làm giàu có sinh động cho tiếng Việt cũng như cho sự liên tưởng hình dung của bạn đọc. Sự độc đáo trong cách kết hợp của những yếu tố tự nhiên cũng là điều làm nên sự đặc biệt ấn tượng trong thơ Trần Lê Khánh. Ví dụ:

Tại sao thời gian trôi

em đi ngang đời tôi

lũ gió rủ nhau

đem buổi chiều ra thổi

Đây là một trong những bài thơ có cấu trúc rất mạnh, đại diện cho tinh thần chung của tập thơ. Bài thơ có hai ý lớn. Về mặt ý tưởng, hình ảnh, ngữ nghĩa bài thơ có chủ điểm xuyên suốt tập thơ đó là sự kết nối giao hòa giữa con người và thiên nhiên. Câu 1: nhiều bài thơ của Trần Lê Khánh có em hoặc bắt đầu bằng em (nhiều người nghĩ em là tình nhân hoặc tình yêu) tuy nhiênem ở đây mang ý nghĩa chung và bao quát hơn như thế. Câu 2: Từ emtượng trưng cho hình ảnh gió phóng khoáng tự nhiên và gió mang đến sự chuyển giao, kết nối, lan toả. Điều đặc biệt là, thông thường gió sẽ thổi cái gì đó đi. Trần Lê Khánh thì khác, anh đã dùng thủ thuật để gió đem buổi chiều ra thổi. Đó là sự kết nối con người và tự nhiên mềm mại, uyển chuyển, ý và tứ thì bài thơ rất gọn, đẹp, tiêu biểu cho tập thơ.

Motip của bài thơ cũng là một motip hết sức tiêu biểu, đặc trưng cho thơ Trần Lê Khánh đó là sự giao hòa kết nối giữa con người và tự nhiên.Điều này bắt nguồn từ nền tảng kiến thức và mối quan hệ giữa nhà thơ với “pháp” trong Phật pháp. Có thể hiểu đơn giản: mỗi lần thực hành “pháp” là mỗi lần nhà thơ cố gắng nhìn ra mọi sự vật sự việc trong sự tổng hòa chung của thế giới. Điều này là rất khó trong thời hiện đại bởi mọi thứ đang diễn ra quá nhanh và tốc độ, còn thiên nhiên thì luôn ở đó. Chúng ta cần có sự sáng suốt và tĩnh tại để nhìn nhận mối quan hệ giữa con người và tự nhiên. Thiên nhiên luôn có vị trí quan trọng, trung tâm trong tâm thức của người phương Đông từ xưa đến nay. Thơ Trần Lê Khánh như một triết lí riêng vừa khẳng định vừa nâng tầm cho chủ điểm đó.

Về mặt hình thức, thơ Trần Lê Khánh được tạo nền tảng từ sự hiểu biết về lục bát. Anh tiếp thu tinh hoa của lục bát rồi từ đó làm mới lên trang thơ của mình. Thế kỷ 15 phương Tây có thơ sonnet rất phổ biến và thế kỷ 21 nếu như ai còn viết được sonnet hay thì vẫn có thể được coi đó là những bài thơ hay. Tương tự như vậy với lục bát ở Việt Nam, nếu ai đó viết lục bát hay thì vẫn được ghi nhận, tôn vinh cho dù đó là một thể thơ cũ, truyền thống.Trần Lê Khánh là người nắm chắc truyền thống để làm tốt thơ hiện đại. Các nhà thơ Anh cũng cải biên sonnet bằng các dấu câu và điều đó mang lại hiệu quả. Trần Lê Khánh đã tinh giản lục bát nhưng vẫn giữ lại được trọn vẹn những đặc tính của thể thơ này và nâng tầm cho lục bát về mặt thẩm mĩ, cấu trúc. Trần Lê Khánh không vay mượn hay thấm nhuần truyền thống mà anh là “kính hiển vi” để nhìn vào sự vi tế của đời sống này cũng như nhìn vào quá khứ, hiện tại hay tương lai bằng sự tương tự ấy. Anh tiếp nối và thừa nhận lịch sử thơ ca vì thế mà tính phương Đông trong thơ anh vừa như một đặc tính chung lại vừa như một sáng tạo mang tính tư tưởng của riêng cá nhân anh.

Văn học Việt Nam sau 1975 tiếp cận nhiều hơn với văn học phương Tây mà những nhà thơ trước đây không biết hoặc chưa thể nghiệm. Các nhà thơ vốn theo truyền thống cũng đã hiểu thế nào là thơ hiện đại. Trước 1975 nhiều người đọc nghĩ thơ phải là lục bát, vần điệu. Ở Mỹ có “imagism” là thể thơ tập trung vào hình ảnh. Có những bài thơ có câu chuyện nhất định, nó có sự hòa trộn những hình ảnh với nhau và tạo ra được câu chuyện nào đó. Đó là ví dụ một dòng thơ mà các nhà thơ hiện đại Mỹ tiếp xúc và ảnh hưởng từ văn học phương Tây.Tuy nhiên cũng phải nói rằng, các nhà thơ thế giới hiện đại hiện naycó sự tiếp nối và thừa nhận lịch sử của thơ ca nhưng bên cạnh đócó nhiều người thoát ra và đi theo dòng tư tưởng riêng. Trần Lê Khánh là một nhà thơ như thế. Như vậy tính phương Đông ở đây không chỉ biểu đạt qua sự tiếp nối truyền thống mà cả ở góc độ anh ấy đã vượt thoát và nâng tầm truyền thống bằng một lối đi riêng. Điều đó được thể hiện trong thơ Trần Lê Khánh hết sức tự nhiên. Và sự tự nhiên ấy cũng là một đặc tính của thơ anh.

Tính tự nhiên trong thơ Trần Lê Khánh được biểu đạt qua cách anh ấy kết hợp những ngôn ngữ đời thường. Thuần thục kỹ thuật của thơ (cấu trúc ngôn ngữ, thể thơ), kỹ thuật này có thể so sánh với lĩnh vực hội họa, những người vẽ trừu tượng giỏi thì họ phải giỏi truyền thống đã. Sự tự nhiên trong tác phẩm của họ là sự tự nhiên của một người nắm vững kỹ thuật. Trần Lê Khánh đã toả sáng trên nền tảng của việc anh nắm vững truyền thống và văn hoá phương Đông.

Hệ thống biểu tượng phương Đông cũng là một phần quan trọng trong thơ Trần Lê Khánh.

3. Vượt qua được những rào cản, giới hạn

Những tác phẩm xuất sắc sẽ vượt qua rào cản về ngôn ngữ và bối cảnh. Trần Lê Khánh là một trong số ít nhà thơ làm được điều này. Thơ ca của anh có sự giao lưu với các nhà thơ Mỹ cũng như các nhà thơ đương đại trên thế giới. Đó là những nhà thơ mà khi viết họ ý thức liên hệ được với độc giả và vượt qua được rào cản của bối cảnh như lịch sử, dân tộc, văn hoá, ngôn ngữ, tiếp nhận, ...

Thơ ca là hình thức cao nhất của ngôn ngữ, là sự tinh tế của khoảnh khắc. Trần Lê Khánh đưa thơ của mình chạm đến sự cao vời ấy để bạn đọc và giới chuyên môn đều có thể cảm nhận được cái hay cái đẹp của ngôn từ, cho dẫu sự cảm nhận được của mỗi người là khác nhau, có người cảm nhận được ở bề sâu và có người thì đơn thuần hơn nhưng cái hay thì không ai có thể phủ nhận.

Trần Lê Khánh rất rõ ràng trong việc diễn đạt ý mình muốn nói. Làm được điều này rất khó. Vì ngôn ngữ hàm chứa sự mơ hồ. Và đặc biệt với thơ ca lại càng rất khó. Người viết phải đấu tranh với sự mơ hồ của ngôn ngữ để làm rõ ý đồ mà mình muốn truyền tải. Và thực ra, càng hướng tới đương đại thì các nhà thơ càng nên giảm thiểu sự mơ hồ. Tôi luôn luôn đề cao sự rõ ràng của bản chất sự việc hiện tượng trong thơ mà Trần Lê Khánh đã làm được. Trần Lê Khánh rất chính xác, tinh lọc trong ngôn ngữ để diễn đạt điều gì đó và khả năng nhìn ra bản chất sự việc thông qua hình ảnh. Anh ấy không chỉ rõ ràng về hình thức, ngôn ngữ mà là nhìn ra bản chất mọi thứ.

Một nhà thơ giỏi sẽ biết kết hợp kỹ năng và bản năng, Trần Lê Khánh cũng làm rất tốt điều này. Thật khó để nói được thơ anh ấy thiên về kỹ năng hay bản năng bởi cả hai điều được biểu đạt ở mức độ cao nhất và tinh tế nhất để rồi hòa quyện vào nhau và làm nên chất thơ.

yêu

 

em

quên mùa thu

quên chiếc lá bay trong lòng

hai mặt hoang vu

Trần Lê Khánh biết cân bằng giữa kỹ thuật và cảm xúc, anh luôn chọn con đường khó nhất để có được sự tốt nhất với thơ và tập thơ của mình, đối với cuộc sống cũng tương tự như vậy

Khi tuyển chọn kỹ tập thơ bao gồm 1000 bài thơ ngắn của Trần Lê Khánh, mỗi bài đều có sức nặng độc lập và nói lên được riêng điều gì đó. Đáng chú ý, những nhà thơ hay đều không để cho cái tôi lấn át (họ bỏ đi cái tôi đi) và trong tác phẩm của họ là một tư tưởng trung lập, khách quan. Đặc trưng của những bài thơ này là những hình ảnh ẩn dụ trong những từ ngữ rành mạch và đều nói lên được cái gì đó lớn hơn. Qua đó độc giả sẽ liên tưởng, đồng sáng tạo với nhà thơ.

Những bài thơ hay của các thời kỳ luôn tìm ra được những hình ảnh, chi tiết tưởng nhỏ nhặt nhưng hàm chứa được ý lớn hơn. Thơ Trần Lê Khánh cũng không ngoại lệ. Các nghệ sĩ lớn thường có công cụ riêng để diễn tả thế giới. Họ có khả năng để nói được cái đó. Hình thức của thơ ca tiếp cận thế giới ở cách mà các hình thức khác khó diễn tả. Thơ nói được những điều gần gũi, giản dị và lớn lao. Ví dụ thiên nhiên có nhiều cách nhìn, nhưng thơ là một cách nhìn và diễn đạt chân thực nhất. Cái hay trong thơ Trần Lê Khánh còn ở chỗ anh ấy nhìn thấy được thực tại qua “pháp”. Nền tảng của Trần Lê Khánh là tâm linh và Phật giáo.

kiếp nào hơn

 

chiếc lá vàng bay

một mình làm nên mùa thu

nó đâu biết rằng kiếp sau

hóa thành đàn chim én

 

Thi ảnh trong thơ Trần Lê Khánh là sự đan cài gây bất ngờ từ cách chọn hình ảnh đến sự kết hợp hình ảnh.

Con sông

Chảy qua nhiều quốc gia

Sóng là ngôn từ duy nhất

Tất cả hình ảnh đều nói chung về vấn đề gì đó và không bao giờ thừa. Những bài thơ ngắn của Trần Lê Khánh tham vọng nói được nhiều điều, vậy thì những hình ảnh được lựa chọn phải tinh lọc nhất (giống Kinh Thánh). Cách lựa chọn của Trần Lê Khánh không chỉ gây ngạc nhiên mà mở rộng tư duy hình dung của chúng ta về thế giới.

đầu tư

 

trăm năm một cõi mông lung

thời gian cũng chẳng biết dừng ra sao

 

gửi cho em một lời chào

qua hàng thế kỷ làm sao thật buồn

 

Trần Lê Khánh là một nhà thơ độc đáo, mới mẻ, mới lạ, tận tâm, dấn thân đặt cái tôi của mình ra khỏi thơ. Điều anh ấy quan tâm là phải chọn đúng từ, tập trung vào tác phẩm. Anh ấy có mối quan tâm đến nhiều đối tượng trong cuộc sống, không chỉ là con người. Hãy nhìn cách anh ấy ứng xử với mọi thứ chúng ta sẽ thêm thấu hiểu điều đó hơn. Trong tác phẩm của anh ấy, con người tác giả chìm đi chỉ có đối tượng trong tác phẩm và anh chỉ quan tâm đến tác phẩm. Các nhà thơ thường để lại dấu ấn cá nhân, Trần Lê Khánh thì khác. Anh và tác phẩm độc lập với nhau, có sứ mệnh riêng. Trần Lê Khánh là người có sự hiểu biết rộng và sâu, nhạy cảm về cảm xúc. Thơ anh ấy luôn hướng thượng, thăng hoa và tinh tế dù là trong những điều lớn lao hay nhỏ bé.

Trần Lê Khánh quan niệm: Thơ cần nói được cái điều mà nó nói được, từ những điều nhỏ bé. Những điều nhỏ bé sẽ đưa ra những khoảnh khắc bất tử như: tiếng thanh âm, một con đò… khi tâm mình trong veo thì những điều nhỏ bé là tiếng vang lớn trong lòng chúng ta.

Chúng ta có thể định nghĩa thơ ca như một bản ghi của những cảm xúc con người. Nó không chỉ là bản ghi thô mà là bản ghi tinh nhất, thể hiện đúng bản chất nhất. Như vậy mỗi thời kỳ khác nhau bối cảnh khác nhau thì cách chúng ta nhìn thế giới có thay đổi còn bản chất của cảm xúc thì không thay đổi. Sự duy trì cảm xúc vẫn luôn như thế trước khi có chữ viết thì nó vẫn luôn như thế.

Thơ Trần Lê Khánh hay giúp chúng ta hiểu về bản thân trên mối tương quan với những người khác xung quanh. Đó là một quan niệm trong Phật giáo.

Tỉnh thức

anh

rót lửa vào ngọn nến

như rót lời yêu vào cuộc tình

rồi nhìn nó lung linh

“Pháp” của Phật giáo đã giúp Trần Lê Khánh nhìn ra mọi thứ đều thuộc về tổng thể, liên quan tương hỗ nhau. Từ đó thơ anh cũng trở nên như một sự phổ quát của những triết lí chung nhưng cũng là những phân mảnh riêng cụ thể và gần gũi với mỗi người đọc.

        Trần Lê Khánh vừa hoàn thiện tập thơ với 1000 bài thơ ngắn. Đó là một nỗ lực và cũng là một sự xứng đáng. Tôi tin, sự tiêu biểu và vượt thoát của anh ấy, qua thời gian sẽ rõ ràng và sáng lên.

                                                                        Sài Gòn tháng 4/2022

 

REVIEW

Bruce Weigl on Tran Le Khanh’s poetry

 

1. Tran Le Khanh is a contemporary poet

Poetry expresses and anticipates the times. Even though the poet is telling his own story, a glimpse of the era in which he is living is always hidden in it, no matter how secretive he is. And there are times when the poet will express that very clearly with images, contexts, stories... in order to express the poet's intentions in the most artistic way possible. But nothing is more artistic than a poet who gives readers a new and expanded perspective on the times we live in.

Starting with the themes, Tran Le Khanh demonstrates that the issues he cares about are very current. He, like the rest of us, lives in the contemporary world. We share the same living environment, breathe the same Vietnamese culture, and benefit from the same modern civilization amenities. We delight in conveniences and use, taking everything for granted. But poets are unique. We do not see what he sees. We see common sense as the internet connecting us to the rest of the world. For the poet, the extraordinary things he observes are not the absurdities, but rather the deeper latents and other possibilities of existence.

The author's emphasis on individual isolation and the alienation of modern life can be found there. With this perspective, he points to the extent of recent technology - many poems have been written about it - but points out that one consequence of our technological advances is that we are far apart, except when we are on the tiny screen.

Another aspect that I refer to as contemporary is that it is more recent than Modern, but more importantly, the author has demonstrated that contemporary in an excellent manner. That is how Tran Le Khanh personalizes his worldview while also appealing to a broad audience. Because poetry is the quickest, closest, and most magical means of connecting soul to soul, heart to heart. When we read a good verse, we will all have a similar feeling that the verse has created. Tran Le Khanh is telling his story through his eyes and feelings, but he has made us feel everything he feels, even if it is very private. Then he went on to spread the art of poetry. Something that every writer wishes to achieve.

Tran Le Khanh chooses to write short poems. Contemporary American poets are interested in short poetry (they used to write long poems) because it offers novelty in form and provides them with the experience they seek. In fact, short poetry has contributed to our modernity. Because of the influence of life dependent on information technology, we are all in a hurry, very urgently in all of our life activities. Although true poetry is unaffected by this, writing short poetry is an epochal choice with a certain relevance and logic that modern poets have grasped, improved, and enhanced. Saying that because not all poets can write short poems while maintaining the fullest values of the poem, and even raise the bar for poetry because of those short verses, as Tran Le Khanh has done. It takes less time in the context that readers tend to read short things, but the contradiction is that the amount of knowledge and emotions they want to receive is greater than usual, greater than the past tense. So, what is a poet to do? To find a solution, they must think far more deeply than that. Short poetry requires the poet to not only choose a fundamental idea, but also appropriate words to express it. Another challenge is that those words must be carefully chosen and simplified until the end.

Tran Le Khanh is also very precise in identifying the essence of the problem. This is the important thing that contemporary poetry around the world focuses on and honors. The poet always refines language to express himself, and he also demonstrates the ability to see the essence of things through images. Thus, Tran Le Khanh's poetry expresses the contemporary not only clearly in form and language, but also in seeing the essence of things.

Finding the essence of things is one of minimalism's characteristics. Minimalism is gaining popularity in contemporary poetry. This is most likely driven by two main factors: it expresses the artist's desire to find the essence of things; and, there is a rush to change due to the trend of the times - the sense of time and everything is too late, so people need something short, strong, and straight to the essence of the problem.

Poets, according to Percy Bysshe Shelley “are the unacknowledged legislators of the world.”  Tran Le Khanh's poetic style or verses have led us to new rules, new feelings, and from there we have changed perspectives that were previously obscured by old standards and principles. Tran Le Khanh presents a direct viewpoint, but not in a crude, trivial manner, but rather in the most fundamental, refined manner, reaching the highest peak. Because poetry is the pinnacle of the language arts.

Another indicator that Tran Le Khanh is a contemporary poet is his desire for his poems to speak to the hearts of many others. He was able to do so because his poetry discussed many experiences while also opening up new possibilities for human association. Although the profound problem always comes from the senses, we can identify the contemporary through a number of factors such as: short form of writing; showing experimentation; combining classical form and new language.

Here is an example poem:

she passes by my life

a flock of wind gathers itself

to bring afternoon close

blow it into time

(why time flows)

 

The surprise of the poem makes the reader focus on the mind, remember longer and feel more deeply. The way of interrupting the passage to choose the time in the poem will also bring effects. Through this, we clearly see the superiority of Tran Le Khanh's short poetry. This poem says a lot with very few words. The poem is only three lines long, but it tells a lot about history, pain, love… There are many interpretations, but Tran Le Khanh chose this one. Only three lines that he can tell the big story. To do this is by the way that “dhamma” - an element in meditation has helped the poet see the nature of things and events.

We can imagine Tran Le Khanh's short poem's simplicity as a bee taking honey and bringing back the purest drop of honey for readers. The sweetness of that drop of honey has been concentrated, but when we enjoy it, we also have enough imagination and association with the process that produced it. It is a long and difficult journey, but a talented poet leaves no trace of the difficulty of artistic labor on the poem. Readers will only see the most sparkling, classic, and delicious drop of honey. To put it another way, the poet is the one who "throws the stone," and what we see are just circles on the water that cause sensations and vibrations. In this context, the act of “throwing stones” has been omitted to emphasize the poet's own worries, restlessness, and self-questioning.

As a result, we can see more clearly how Tran Le Khanh's short poetry has overcome barriers in terms of context and genre to achieve what is most contemporary. That contemporariness stems not from the time the work was created, nor from the author's living circumstances, but from the inner urges, calls, and challenges posed by humanity. And the poet is the one who speaks up, seeks, and responds to the deep happenings in the mankind’s soul.

2. Tran Le Khanh’s Zen poetry

When we read Tran Le Khanh's recent works, we can observe that his poetry is connected to Buddhist chants. The chants have a similar structure to folk melodies, little haiku poems, and, as we have noted, Tran Le Khanh also left a lasting impression with his short poetry. Most significantly, his poetry exhibits a form and content similarity to Buddhist chants. We can see the simplicity - simplified but refined - in both Tran Le Khanh's poems and Buddhist chants. To convey the nature of objects and happenings, the author merely uses common details and illustrations.

In Buddhism, there is a concept known as “Samsara,” which means tragicomedy. This is found in Tran Le Khanh's poetry.

Visually, he focuses on refined images that can convey both comedy and tragedy. For example, images of leaves, grass blades, river waves... and everything is expressed in the most subtle way. As an example:

thoughts about him

are like leaves

although they have yellowed

why haven’t they fallen

(authentic autumn)

 

The poet, through observation, can express both inside and outside, subjectively and objectively. This is extremely difficult to accomplish. Perhaps this ability stems not only from the poet's skill, but also from his many years of Buddhist practice. See things as they are, or attempting to get there, which is inherently impossible.

Absurdity is another distinguishing feature of Zen poetry. Tran Le Khanh excels at highlighting the absurdity of life, which we see more in Buddhism than in literature. That is, people frequently choose suffering over happiness. Tran Le Khanh has called attention to this absurdity. “If there were gods, they would not write poetry because they do not know suffering,” said a famous person. Poets write poetry for a variety of reasons, including the fact that they are human and understand how to suffer in the face of human pain. Poetry also stems from personal wounds, whether deep or open. The absurdity that Tran Le Khanh pointed out in his poetry is not simply in the element “only poets make absurd things reasonable,” which has long been used to describe poets. The dreamer's imagination allows him to pick the moon and reap the stars. Tran Le Khanh's poetry has passed through that common sense, and the poet has witnessed man's irrational choice. As an example:

a red flower

nodding on the branch

standing on her toes to still

a glistening drop of water

(landscape)

 

or

the woman

carefully

picks herself up

in pieces of the broken mirror

(do yourself no harm)

 

It is a choice for the fragile, uncertain, precarious, hazy, unreal over the warmth, ease, and joy... but people continue to suffer, scratched by that choice. It also demonstrates that the author is someone who deeply understands the feelings of Vietnamese people in particular, as well as people in general. After all, his creation is is going to the very end of the mankind’s consciousness.

 

The great thing is that, even when translated, Tran Le Khanh's poetry retains great value because meditation is a coherent, sublime, but also very close thought in Tran Le Khanh's poetry. It is very clear in English. Meditation in American poetry is also clearly expressed. Since 1950, the poet Allen Ginsberg has written the forerunners of this genre, most notably the poem Howl, which was published in 1957, influencing other poets to write about meditation in literature.

 

Tran Le Khanh's Zen poetry can be said to connect three important aspects of poetry. 

 

To begin with, when writing poetry, he longs for the right words to express his emotions and thoughts. With Tran Le Khanh, he always chooses the most precise and subtle language and expresses himself to the fullest.

 

in the temple

of human beings

she holds the torch

to clean the night

(Her job)

 

Second, when composing poetry, he wishes for readers to understand and feel what the poet is feeling. That is demonstrated by his use of familiar language; he avoids the deliberate attempt to refresh, create difficulties, or puzzles that many poets have, particularly those who have not been involved in poetry for a long time. He appears to be aware that poetry is something of his own, but it must also express the universality of man, which is not far from common humanity.

rivers are calm

waiting for the long rain

to wash away

all waves of nostalgia

(my hometown)

 

This is just one example of many. Whether discussing big or small issues, Tran Le Khanh's poetry always expresses the most simple, pure, and honest way for readers to feel the essence of the things and phenomena he is discussing. 

Third, through his poetry, Tran Le Khanh revealed truths that history cannot. History is dependent on who tells it, but poetry is self-contained. Beauty, according to British poet John Keats, is “beauty is truth, truth beauty, that is all. Ye know on earth, and all ye need to know.” We need to broaden our understanding of beauty in general. Beauty does not lie in what is beautiful and glittering, but beauty in this context refers to all aspects of life and people, including the dark side, the harshness of life, which is also an aesthetic of beauty. Poetry's beauty is not so much the good that it implies truth, a multifaceted truth that includes everything. Tran Le Khanh's poetry captures this beauty.

 

time after time

the river is so low

fish bite

at a dry cloud

(end of the world)

 

The connections between the aforementioned factors comprise Tran Le Khanh's poetry's meditative nature. If a definition of meditation in Tran Le Khanh's poetry is required, it can be stated as the ability to remove illusions about the world, in the same way that we peel an onion to the purest, most real thing.

We cannot help but think of the following poem when we think of meditation in Tran Le Khanh's poetry.

to meditate

is to turn

the burning thought

into ash

(I think therefore I am not)

 

The poem depicts the poet's profound experience. Beginning with the title, the poet demonstrates how he plays with words from the philosopher's mind. The first word, to meditate, is difficult to explain, but meditation is the poem's main theme. The poem defines meditation and expresses the essence of meditation. Which is contrary to popular belief about meditation. The poem demonstrates that meditation is a way for us to actively connect with life, to actively not leave life; meditation is not simply thinking nothing, but rather a way of thinking about life and connecting to the end of life. As a result, the poet claims that the essence of meditation is to see things clearly. Furthermore, meditation allows you to not only see clearly but also to slow down.

Tran Le Khanh's Zen poetry reminds us of the wheel in Buddhism, like a wheel of good and bad, and the poet is the one who acknowledges all aspects of that life; it is only important that the poet chooses which detail to focus on.

Read all of Tran Le Khanh's poetry as if it were a large mirror that could see through many different pieces. His poetry has fragmented life from its source, allowing us to see the profound nature of things and phenomena. As a result, the meditative nature of his poetry is always present, consistent, and ascending.

3. The Orientality in Tran Le Khanh's poetry

Tran Le Khanh's poetry has many other elements that express the very Oriental spirit that is impressive and graceful, in addition to the clarity and depth of meditation - a typical characteristic of Oriental poetic thought.

The theme of nature, including natural beauty and the relationship of nature to humans, is central to Tran Le Khanh's poetry.

day sprouts

on a rocky cliff

sunlight tries to find the day

inside the winter’s dusk

(journey to the east)

 

or:

 

she scoops the moon out of water

drying the night

but the boat cannot move

who can bring her back to the sky

(sister)

 

The river, the mountain, the leaf, the four seasons, the moon, the stars, the clouds, the wind, the sun, the rain, the rocks, the sea, the fish, and the birds all appear in Tran Le Khanh's poetry as examples of nature. The natural imagery is complex and can be repeated, but each poem's seemingly familiar imagery has a different symbolic meaning to enliven the reader's imagination as well as the Vietnamese language. The originality of the way Tran Le Khanh's poetry combines the various elements of nature also contributes to its exceptional quality. For instance:

she passes by my life

a flock of wind gathers itself

to bring afternoon close

blow it into time

(why time flows)

 

This is one of the poems with a very strong structure, and it embodies the overall tone of the poetry collection. The poem has two significant meanings. The theme of the poem, in terms of ideas, images, and semantics, is the harmonious connection between man and nature. Line 1: Many of Tran Le Khanh's poems contain or begin with em (or “you,” “she,” many people assume em are a mistress or love), but em have a more general and broader meaning here. Line 2: The word em connotes a natural and liberal wind, and the wind facilitates transfer, connection, and spread. The unusual thing is that the wind usually blows something away. Tran Le Khanh is unique in that he used the trick of allowing the wind to blow in the afternoon. It is a soft, flexible connection between humans and nature, and the poem's meaning and words are very compact and beautiful, as is typical for the collection of poems.

The poem's motif is also very typical of Tran Le Khanh's poetry, which is harmony and connection between man and nature. This stems from the poet's knowledge base and relationship with “dharma” in Buddhism. It is simple to understand: every time the poet practices “dharma,” it is every time the poet tries to see everything in the overall synthesis of the world. This is especially difficult in modern times because everything happens so quickly, and nature is always present. To see the relationship between humans and nature, we need clarity and serenity. Nature has always held a significant and central place in the minds of Oriental people since time immemorial. Tran Le Khanh's poetry as personal philosophy affirms and elevates this theme.

Tran Le Khanh's poetry is structured around the concept of the six-eight. He soaked up the essence of the six-eight before refreshing his poetry. Sonnets were very popular in the Western world in the 15th century, and if anyone can still write good sonnets in the 21st century, they can still be considered good poems. Similarly, if someone writes the six-eight well in Vietnam, they will be recognized and honored even though it is an old, traditional form of poetry. Tran Le Khanh is a poet who uses tradition to improve modern poetry. British poets also used punctuation marks to modify sonnets, and it worked. Tran Le Khanh simplifies the six-eight but retains all of its characteristics and elevates six-eight poetry in terms of aesthetics and structure. Tran Le Khanh does not borrow or imbue tradition, but he is a “microscop”" through which to view the subtleties of this life as well as the past, present, and future. He continues and acknowledges the history of poetry, so the Orientality in his poetry is both a general characteristic and a creation of his own ideology.

After 1975, Vietnamese literature became more influenced by Western literature, which previous poets were unfamiliar with. Traditional poets have also grasped the concept of modern poetry. Many readers believed that poetry had to be six-eight and rhymes before 1975. In the United States, “imagism” is a poetic form that focuses on images. There are poems that have a specific story; they must blend images together to create a certain story. It is an example of a line of poetry influenced by Western literature that has been exposed to and influenced modern American poets. However, it must be stated that modern world poets today have a continuation and recognition of poetry's history, but many people escape and follow their own line of thought. Tran Le Khanh is a fantastic poet. Thus, Orientality is expressed here not only through the continuation of tradition, but also in the sense that he has transcended and elevated the tradition through a separate path. That comes across very naturally in Tran Le Khanh's poetry. That naturalness is also a feature of his poetry.

Tran Le Khanh's poetry expresses its naturalness through the way he combines everyday languages. The technique of poetry (language structure, poetic form) can be compared to the field of painting; those who are good at abstract art must also be good at tradition. Their work has the naturalness of someone who has mastered the technique. Tran Le Khanh's mastery of Oriental traditions and culture shines through.

The system of Oriental symbols is also an important part of Tran Le Khanh's poetry.

3. Overcoming barriers and limitations

Excellent works transcend language and context barriers. Tran Le Khanh is one of the few poets who can do this. His poetry has had exchanges with both American and international poets. These are the poets who, when they write, consciously connect with their readers and overcome contextual barriers such as history, ethnicity, culture, language, reception, and so on.

The highest form of language, the subtlety of the moment, is poetry. Tran Le Khanh's poetry touches the sublime so that both readers and experts can feel the beauty of words, even though each person's perception is different, some people may feel it deeply and others simply, but the brilliance of his poem is undeniable.

Tran Le Khanh is very clear in his expression of his thoughts. This is extremely difficult to accomplish. Because language is rife with ambiguity. It's even more difficult when it comes to poetry. To convey his message, the writer must contend with the ambiguity of the language. Indeed, the more contemporary the poets, the less ambiguity there should be. Tran Le Khanh's poetry has always impressed me with its clarity of the nature of events and phenomena. Tran Le Khanh is very precise and refined in his use of language to express himself, as well as his ability to see the essence of things through images. He sees the essence of things as well as the form and language.

Tran Le Khanh, like any good poet, understands how to combine skill and instinct. It is difficult to say whether his poetry is more about skill or instinct because both are expressed at the most subtled and highest levels before blending together to form poetry.

miss

you forgot about the fall

you forgot about the leaf flying through the heart

both sides wild

(love)

 

Tran Le Khanh understands the balance between technique and emotion; he always takes the most difficult path to achieve the best results with his poetry and poetry collection; the same is true in life.

When I carefully selected a collection of poems by Tran Le Khanh, including 1000 short poems, I discovered that each poem has independent weight and says something unique. Notably, good poets do not allow the ego to dominate (they give up the ego) and strive for a neutral, objective thought in their work. These poems all have metaphorical images in clear words and all say something bigger. As a result, readers will identify with and collaborate with the poet.

Period poems always find small images and details that contain a larger meaning. Tran Le Khanh's poetry is no different. Great artists frequently use their own tools to depict the world. They are capable of saying it. Poetry approaches the world in ways that other forms find difficult to describe. Poetry expresses things that are close, simple, and wonderful. Nature, for example, has many perspectives, but poetry is the most authentic way of seeing and expressing it. The beauty of Tran Le Khanh's poetry is that he sees reality through the lens of “dharma.” Spirituality and Buddhism serve as Tran Le Khanh's foundation.

 

a flying yellow leaf

can make an autumn only for itself

and doesn’t know that in the next life

it will become a flock of swallows

(what life is better)

 

Poetic image in Tran Le Khanh's poetry is a surprising interweaving from image selection to image combination.

the river

flows across nations

its waves the only language

(museum of time)

 

 

Every image is about something in general and is never unnecessary. Tran Le Khanh's short poems aim to say a lot, so the images chosen must be the most refined (like the Bible). Tran Le Khanh's selection not only surprises us, but also broadens our understanding of the world.

one hundred years only an infinity

time doesn’t know how to stop

 

so he sends her a hello

to keep the sadness intact over centuries

(investment)

 

Tran Le Khanh is a one-of-a-kind, novel, dedicated poet who is dedicated to removing his ego from poetry. He is concerned with selecting the appropriate words and concentrating on the task at hand. He is interested in many things in life, not just people. Seeing how he handles everything will help us understand it better. The author's personality in his work is lost only to the object in the work, and he is only interested in the work. Tran Le Khanh is a poet who leaves a personal imprint. He and the work are separate entities with their own missions. Tran Le Khanh has a broad and deep understanding and is sensitive to emotions. No matter the size of the subject, his poetry is always beautiful, sublime, and nuanced.

Tran Le Khanh believes that poetry must be able to express itself through small details. Small things, such as sound, a boat... when our minds are clear, small things have a big echo in our hearts.

Poetry can be defined as a record of human emotions. It is not only the rawest record, but also the most refined, expressing the purest nature. So each period is distinct, the context is distinct, our perspective on the world shifts, but the nature of emotions remains constant. The emotional retention was always the same before the written word, and it still is.

Tran Le Khanh's poems frequently help us understand ourselves in relation to others. It is a Buddhist concept.

he

pours fire into the unlit candle

sweet words into love

then watches it burn

(awakening)

 

Buddhism's “Dharma” helped Tran Le Khanh see that everything belongs to the whole and is interconnected. Since then, his poetry has evolved into a universality of general philosophies as well as specific fragments that are unique and personal to each reader.

Tran Le Khanh has just finished a collection of 1000 short poems. It takes work, but it is well worth it. I believe that his brilliance and transcendence will become more distinct and radiant with time.

                                                                                    Saigon, April 2022