Đôi lời về hai tập thơ Lục bát múa và Ngày như chiếc lá của Trần Lê Khánh

Tập thơ "Ngày như chiếc lá" của Trần Lê Khánh

​Nhà thơ người Đức Heinrich Heiner từng viết:

​Thế giới chẻ làm đôi

​Vết nứt xuyên qua trái tim nhà thơ

​Như một định nghĩa cho thơ ca, biện chứng về giá trị những rung cảm của tâm hồn và tinh thần nhà thơ trước cái tôi và cái chung, về những cảm giác mang tính đa hình tượng. Còn Trần Lê Khánh đã gọi tên thế giới: 

​Cởi dần chiếc áo bốn bề

​Nước non tróc mảnh trăng thề trên vai…

​Anh không đặt lên thế giới trách nhiệm, anh đặt lên thế giới tinh thần. Thế giới đó vừa hư, vừa thực, vừa cũ vừa mới, vừa tĩnh tại mà rất động. Không gian đó là thật, tưởng chừng trong tầm mắt, có nước non, có mảnh trăng thề… Nhưng bằng một thủ pháp biến hoá, Trần Lê Khánh khoác lên không gian một hư ảo, phải chăng cái làn mờ mờ trong đêm sương trăng ngàn năm ấy là một mảnh áo hoang chứa những tâm hồn cô liêu? Để rồi, phút chốc vầng trăng huyền hoặc ấy đi vào mây, chỉ còn tỏ mờ hình nước non nguyên thuỷ đợi chờ. Rồi chẳng biết vầng trăng hư ảo kia có trở lại hay chỉ còn nước non “trơ một lời thề”? Dường trong “chân” là “giả”, “giả” là “chân”, tĩnh tại nhưng biến động, Trần Lê Khánh không nói nhiều, cũng không khẳng định một kết quả nào; chỉ hiện hữu một không gian vị lai và một tinh thần gợi mở, đánh thức ngũ giác quan của con người.

​Tôi gọi đó là ngộ, là Phật tính. Như khi Đức Phật giác ngộ, ngài bảo, lạ thay ai cũng có bản tánh của Như Lai. Hoá vậy, từ gỗ đá cỏ cây vốn vô tình hay những loài hữu tình, hết thảy đều có Phật tính. Chỉ là, điểm ngộ đã tới hoặc chưa, hiện trạng ấy không thể bằng đôi mắt tầm thường của nhân gian mà nhận ra.Với Trần Lê Khánh, tôi không nghĩ anh là một đệ tử zazen (ngồi thiền) chính thống, nhưng qua thi ca, với bản chất của nó, của sự tập hợp những kĩ thuật, những loại mô típ, những biểu tượng để đưa cảm xúc cá nhân vào từ ngữ, khi cảm xúc càng tinh tế thì thi ca càng thăng hoa, trong trường hợp Trần Lê Khánh, kĩ thuật và cảm xúc được biểu đạt trong một phương pháp của Tâm Thiền (meditation mind), cách làm việc với tâm trí trong trạng thái ngộ. 

​Khởi điểm từ Lục bát múa, tập thơ đầu tay, hiện lên một cái tôi khác lạ từ cách trình bày cho đến thông điệp, ta gặp một lối chơi - những cặp lục bát nhảy múa trên một trang giấy. Ta lại thấy, giọng thơ đó đĩnh đạc, tĩnh tại mà bất chợt, những rung cảm chợt như thảng thốt mà đã lắng lòng biết bao phen. Bao gồm cả thi ý để thấy con đường thiền định của anh, nó bắt đầu khi:

​Chiều tà ngọn cỏ cúi lưng

​Bóng suy tư hắt lưng chừng núi sông

​Lão Tử nói: “Đạo là cách thức của thiên nhiên”, vạn vật trong tự nhiên vốn thiên lý tuần hoàn, nguyên lý đó bất biến và vô định. Những ngọn cỏ cúi lưng trong chiều tà kia là nguyên lý tuần hoàn, đợi khi bình minh cỏ vươn mình lên đón ánh mặt trời, đến chiều tà cỏ rạp mình xuống bởi mặt trời thiêu rụi, lại âm thầm đợi những giọt sương đêm, hồi sinh lại, sớm mai bình minh lại bắt đầu lặp lại vòng đời ấy… Nhưng đọng lại giữa vạn vật ấy là một nhân ảnh, lừng lững, cô đơn, chấm phá, như vừa khác lạ mà rất điềm nhiên. Trần Lê Khánh không cố gồng mình để lấy được một tứ hay, không cầu kỳ tô vẽ để dựng lên hình ảnh diễm lệ, mọi thứ nhuần nhuyễn, giản đơn, như cách thức vận hành của thiên nhiên, như cách thức anh định tâm đến cách thức ứng xử với tự nhiên.

​Sợ rằng trăng rớt trúng đầu

​Em xoè tay chụp bóp nhàu ánh trăng

​Một sự động tâm chăng? Không, đó là “panning” của người nghệ sĩ nhiếp ảnh, bắt kịp khoảnh khắc - trong không gian thâm u đó, tự nhiên bắt gặp một vầng trăng sáng quá, đẹp quá, tưởng chừng rơi rụng ngay trên đầu mình, ta xoè tay để bắt, chụp lấy (bất kể kết quả?), đó là phản xạ tự nhiên, phản xạ vô thức trước những hữu hình bất ngờ, cũng hết sức tinh tế. Có thực hay không ư? Tôi nghĩ, đó chỉ là tâm tưởng. Tâm tĩnh mà nhận ra mọi thứ chuyển động. Toát lên cái bản ngã đã không còn được coi trọng, bất kể thị phi, phiền não, cứ hành xử theo tự nhiên thì “đời sống” mới bắt đầu, một cuộc sống tự tại và an lạc.

​Không một chữ về thiền, nhưng toàn bộ tập thơ lại toát lên ý thiền, đến như cái thực tại được chỉ dụ có mục đích:

​Mây lại dày vò mùa thu

​Hàng cây xuống tóc đi tu một hàng

​Hay:

​Một hôm vết sẹo đi tu

​Có không dĩ vãng cấn trừ vị lai

​Bát Nhã Tâm Kinh chép rằng: “Sắc chẳng khác không, không chẳng khác sắc; sắc tức là không, không tức là sắc; thọ, tưởng, hành, thức cũng như thế”. Sắc nằm trong ngũ uẩn, chỉ là hiện tượng, có hay không cái việc mây dày vò mùa thu hay vết sẹo đi tu - đều không quan trọng. Như người nằm mộng vậy, thấy có thấy không đều là mộng.

​Bóng người đổ xuống từ chân

​Nhấc lên có thấy bần thần kiếp sau

​Vậy phải chăng cũng là thấu triệt chân tướng của sắc không? Thấy cái thân chỉ là “ngũ uẩn” ảo hoá “không” cũng tức là cái chân thật của pháp thân. Từ hiện tại thấy được thực tại vô ngã của nhân sinh, thực tướng vô tướng của vạn hữu, nên chạnh lòng mà lo nghĩ đến phận Người trong nhân gian. Trần Lê Khánh đã khám phá bằng một con mắt tuệ (pannacakkhunà passati) trong quá trình Tâm Thiền, nhắc nhớ chúng ta hãy khơi mở nhãn căn của mình mà chiêm nghiệm, tưởng thức thế giới.

​Nếu nói, Lục bát múa là một quá trình “tu tập”, chiêm nghiệm và chỉ ra kết quả của Tâm Thiền. Thì ở Ngày như chiếc lá lại là quá trình “Tỉnh Thức”, duy trì một trạng thái thức tỉnh, nhận thức và trân quý từng phút giây của cuộc sống, không để tâm bận bịu với quá khứ, không chắp cánh vọng ảo tương lai, chỉ cần biết rõ những gì đang diễn ra nơi mình, với mình, với cuộc sống quanh mình.

​Một ngày lọt giữa một ngày

​Hành trình bất tận từ giây chào đời

​​​​ (Tâm tư)

​Này góc phố có gì vui

​Trăm năm người chẳng thêm mùi thời gian

​​​​ (4.0)

​Trước tiên nói về cấu tứ của hai bài thơ trên, đây là hai câu thơ tài hoa, mà lục bát thì cần sự tài hoa như thể cần hơi thở cho cuộc sống vậy, nếu không có những câu thơ tài hoa thì lục bát không còn là lục bát, bầu thi quyển mà cha ông ta đã nương náu, trân quý, gìn giữ, phát triển cả ngàn năm mà thành quốc hồn, quốc tuý. Cả hai câu thơ đều cùng một điểm nhìn - đó là hiện tại, còn hướng đến cuối cùng là điểm đi, điểm đến của con người; dẫu có can qua hay an lạc thì cũng một kiếp người, hành trình đó từ giây chào đời kéo dài đến mấy cũng chỉ một trăm năm rồi từ tạ; thời gian vần vũ như trêu ngươi vậy, nhưng nó là quy luật tuần hoàn, không thể tránh, không thể khác. Cho nên, hãy biết “Tịnh” như Trần Lê Khánh:

​Những tiếng chuông

​Băng qua làn mưa

​Tiếng ngân cuối

​Đứng trong cổng chùa

​​​​ (Tịnh)

​Đó là “trong lòng có Phật”. Phật dạy rằng: “Tất cả những gì trong thế gian đã là biến đổi, hư hoại, đều là vô thường”. Cõi tam sinh đều trải qua sinh, trụ, dị, diệt cũng là vô thường. Tiếng chuông là lời Phật gọi, trong cổng chùa cũng chỉ là hình thức. Nếu trong lòng đã có Phật, thì lòng lúc nào cũng trong cổng chùa. Trần Lê Khánh không vòng vo, không che giấu lòng mình - cách để người đọc thấy được dụng ý “lặng tâm, tỉnh sáng”, như người xưa cũng khuyên dạy “Lau bụi chớ không lau gương”vậy!

​Dần dần

​Sông cạn đến mức

​Con cá đớp được

​Đám mây khô

​​​​ (Bối thuỷ)

​Trăm năm rồi

​Tiếng chuông chiều

​Rót không đầy

​Gợn gió phiêu diêu

​​​​ (Vũ trụ)

​Thiền sư Đức Thành, thời nhà Đường, viết “Bạt trạo ca”có câu: Nhất ba tài động vạn ba tùy. Nghĩa là một làn sóng động kéo vạn làn sóng khác động theo, ấy là tâm rối, trí không làm chủ được mình, ắt sẽ bị dao động. Trần Lê Khánh đã tĩnh lặng đến mức nhìn thấy cả một con sông đang cạn đi, từng ngày, từng ngày một đến mức con cá còn đớp được cả bóng mây. Tai đã nghe thấy một tiếng chuông ru cả trăm năm chiều tà, đầy vơi từng nhịp, từng nhịp… chẳng phải đó quá trình thức tỉnh, hầu mong được nhận thức sáng rõ mọi biến chuyển đến vô cùng tận của không gian, thời gian, vạn vật hay sao? Một ngày, hai ngày hay một năm, một trăm năm cũng chỉ là thời gian vô nghĩa khi không “Hiểu rõ về chính mình” (câu nói của nhà triết học Hy Lạp Socrates). Hiểu rõ chính mình là quá trình tự thấu triệt đa chiều tâm thức cùng sự vận động hay tĩnh tại của bản thể - mà như Trần Lê Khánh, con đường ấy là thiền, như một sự giải thoát cho tâm mình.

​Trần Lê Khánh thành thục và mạnh dạn ở thể thơ ngắn: lục bát hai câu hay thể thơ phá cách gần giống thơ hai-ku. Ở một trường độ ngắn nhưng biên độ mở ra rộng rãi, thông thoáng. Trong vạn thứ bắt gặp, ý tứ nảy ra và tác giả như bắt chộp được ngay rồi dùng sự liên tưởng, xâu chuỗi, ẩn những triết lý để sáng tạo thành thơ hoặc là, như một thứ nhật ký hành trình, chân đi, óc nghĩ, tay viết - cho nên, cần ngắn, ngắn nhưng đủ để bóc trần, lột tả cả thế giới quan và nhân sinh quan cũng như phản chiếu hiện tại đó. Nếu sử dụng một thể thơ dài, theo tôi chỉ là sự lãng phí ký tự đối với Trần Lê Khánh mà thôi.

​Nói thêm về thể thơ phá cách gần giống thơ hai-ku của Trần Lê Khánh, xuất phát từ đặc điểm của thơ hai- ku, hai-kumang dấu ấn của Thiền Tông với nghệ thuật đặc trưng trong một kết cấu chặt chẽ mà hư không cùng những nét phác thảo để hiện ra một khoảng lặng, khoảng trống mênh mông. Trần Lê Khánh không bị bó buộc vào quy tắc 5-7-5 âm tiết trong thơ hai-ku, nhưng cũng sử dụng những âm tiết ngắn, nhưng lại có vần điệu cùng hệ thống động từ mạnh khiến sức ám thị của con chữ vươn lên, dẫn dụ người đọc vượt qua thực tại hiện tiền, hướng đến nguyên lý tự thấu triệt hay một khoảng tịch huyền, tĩnh lặng sau đó của tâm hồn - điều đó rất gần với lý tưởng thẩm mỹ của thơ hai-ku là Sabi (nghĩa là tịch). Sabi đòi hỏi sự dung dị, sự tự nhiên, sự không ước chế, sự tinh tế, sự tự do cùng với thứ ngôn ngữ ngắn đến mức bí hiểm, ám thị.

​Đêm chảy trên lá

​Gió thổi

​Cho mau khô

​Ánh trăng tàn

​​​​ (Bùi ngùi)

​Thời gian như tấm rèm

​Che dần sân khấu

​Cuối cùng

​Nhân vật chính đi đâu

​​​​ (Kể cả khán giả)

​ Lục bát múa và Ngày như chiếc lá là hai tập thơ mang đậm dấu ấn thiền, thơ vừa là thông điệp vừa là công cụ để Trần Lê Khánh truyền tải những cách thức, phương pháp và thành quả cũng như gợi mở con đường đi đến thiền của mình. Như một sứ giả thuần khiết, đáng tin cậy, thơ bộc lộ một tâm sáng, trí tinh cùng sự nhập thế hồ hởi mà an nhiên, tĩnh tại, một lối sống hoà hợp với tự nhiên của Trần Lê Khánh:

​Thu

​Em nhoẻn nụ cười

​Thật vừa vặn

​Với mênh mông

​​​​ (Hồn nhiên)

​Âu, đó cũng chính là mục đích vĩnh hằng để đạt đến “vạn vật nhất thể” và thấu triệt đồng thời nhân duyên sinh khởi thì khổ uẩn khởi, nhân duyên đoạn diệt thì khổ uẩn diệt - mà vào cõi đức Phật từ bi.

Nhà thơ Lý Hữu Lương

REVIEW

A few words about Tran Le Khanh’s the Dance of Luc bat and The Day is like a Leaf

​​​                                                                                   

​German poet Heinrich Heiner once wrote:

​Since the poet’s heart is the centre of the world,

It had to be torn apart

​The dialectic of the value of the poet's soul and spirit vibrations before the ego and the common, about multi-image feelings, serves as a definition for poetry. Tran Le Khanh also gave the world this designation:

taking off the country’s shirt

the swear moon’s skin is peeled

from the river and from the mountain’s shoulders

​Instead of placing responsibility on the world, he places spirituality on it. The world in question is both real and broken, old and new, still and extremely dynamic. There are mountains and rivers, a piece of the moon, and it appears to be in sight in that place, so it must be real. However, Tran Le Khanh created the appearance of space using a transformative technique. Is it the dim lighting during the moonlit night? Is that millennium a desolate wasteland with lonesome people in it? Then, in a split second, that enchanted moon vanished into the clouds, leaving only the picture of the primordial mountains and rivers. Then, I am unsure if the fictitious moon will appear again or if only mountains and rivers “trơ một lời thề” (remains a swear)?  It appears that Tran Le Khanh does not say much or affirm a conclusion in “true” is “false,” “false” is “true,” static but volatile; there is only a futuristic space and an open mind, awakening a person's five senses.

Enlightenment, or Buddha nature, is what I mean. It is strange that everyone has the nature of the Tathagata, the Buddha said when he first attained enlightenment. The Buddha nature is present in everything, whether it be wood, stone, grass, trees, or sentient beings. Simply put, whether the time has come for enlightenment or not cannot be seen by untrained human eyes. I do not believe Tran Le Khanh is an adherent of traditional zazen (seated meditation), but through poetry, which is by its very nature a collection of techniques, types of motifs, and symbols to express one's feelings, the more subtle the feelings, the more sublimated the poetry, as in the case of Tran Le Khanh, techniques and emotions are expressed in a method of meditation mind, the way of working with the mind in a state of enlightenment.

Starting with the first collection of poems, the Dance of Luc bat which displays a different ego in both presentation and message, we encounter a gameplay that involves pairs of six-eights dancing on a page. When we hear that poetic voice again, it is still poignant and serene, but the emotions come on suddenly, much like a panic attack that has repeatedly subsided. It starts off with poetry to demonstrate his path of meditation when:

​

in the late dusk the grass bends its head

its dark shadow prints onto the mountain’s belly

​ According to Lao Tzu, “Tao is the way of nature.” Everything in nature is cyclical by nature, and that principle is unchangeable and unpredictable. “The grass bends its head” in the dusk, waiting for the dawn to rise up to meet the sun. In the evening, the grass is bent by the scorching sun, waiting in silence for the night dew drops to revive it. Then, dawn starts the cycle all over again. But amid all of that, there is a human figure that appears to be both strange and remarkably calm—it is floating, lonely, and broken. Everything is smooth and simple, just like how nature functions, and Tran Le Khanh concentrates on how to deal with nature rather than making an effort to come up with a good poetic idea or fussily paint a beautiful image.

afraid the moon falling will hit her head

she opens her hand to catch and crumple the moon light

A rush? No, it is the photographer “panning,” capturing the moment - in that pitch-black environment, we unexpectedly come across a moon that is so bright and lovely that it seems to fall right over our heads. We spread our hand to catch, grab (regardless of the outcome?), which is a natural reflex, an unconscious response to unexpected tangibles that are also very subtle. Is it true or false? I believe it is merely an idea. While the mind is still, it becomes aware that everything is in motion. Exuding the ego that is no longer valued, disregarding the drama of life or negativity, just act in accordance with nature, and “life,” a life of freedom and peace, will start.

Although there is not a single poem that specifically mentions Zen, the entire collection of poems exudes the idea of Zen:

again the cloud tortures autumn

the tree-line cuts its hair to renunciate life

or:

​ one day the scar goes to clositer

wiill the past be netted with the future

​ According to the Heart Sutra: “form is emptiness and the very emptiness is form ;  emptiness does not differ from form, form does not differ from emptiness, whatever is emptiness, that is form, the same is true of feelings, perceptions, impulses, and consciousness.” Form (rūpa) is in the five aggregates; it is just a phenomenon, whether it is the clouds that “torture” autumn or “the scar goes to cloister” - it does not matter. Seeing or not seeing is a dream for a dreamer.

people’s shadows fall from their feet

you feel empty picking it up in the next life

​ Is it also comprehending the reality of form and emptiness? Recognizing that the body is simply the “emptiness” confounded by “five aggregates” is also a dharmakaya truth. We are moved to consider human fate in the world because we can see the selfless reality of human life, the formless reality of all things, from the present. Tran Le Khanh discovered the wisdom eye (pannacakkhua passati) during the Meditation Mind process, reminding us to open our eye-sense to contemplate and perceive the world.

If the the Dance of Luc bat, as stated, is a process of “practicing,” contemplating, and displaying the results of Meditation Mind, then there is the process of “awakening” in The Day Is Like A Leaf, which is the process of maintaining an awake state, realizing and cherishing every moment of life, not worrying about the past, and not giving wings to the future. In the future, simply be aware of what is going on within you, with yourself, and with the world around you.

day falls deeply into another day

the endless journey from the day she is born

(innermost feeling)

hey town’s corner is there any fun

another hundred years but people still don’t get more the smell of time

(4.0)

​First and foremost, consider the structure of the two poems mentioned above; these are two brilliant lines, but the six-eight requires the brilliance as if it were a breath of life; if there were no brilliant lines, the six-eight would not exist. It is also the six-eight, the poetic atmosphere that his fathers have sheltered, treasured, preserved, and developed over thousands of years that have become the national soul and spirit. Both lines share the same point of view - the present - and the final direction is the departure point, the destination of man; even if there is peace or happiness, it is still a human life, the journey from birth seconds to how long it takes is only a hundred years and then give up; time rolls tantalizingly, but it is a cyclical law that inevitable and cannot be avoided. So, let us learn to “Tịnh” like Tran Le Khanh:

​ the bell sounds

through the rain

the last toll

stands at the gate of the temple

(quiet)

​

That is, “there is Buddha in the heart.” “All things in the world are subject to change, decay, and are impermanent,” Buddha taught. All three realms (trailokya) are all through birth, growth, decay and death, it is also impermanent. The bell is the Buddha's summons, and in the temple gate is merely a formality. If you have Buddha in your heart, you will always have your heart in the temple gate. Tran Le Khanh does not circle around or hide his heart, allowing readers to see his intention of “peace and clarity of mind,” as the ancients also advised: wipe dust, not wipe mirrors”!

​ time after time

the river is so low

fish bite

at a dry cloud

(end of the world)

​ for a hundred years

dusky evening sounds of the bell

still not full

a breeze

(universe)

​Zen Master Decheng, during the Tang dynasty, wrote “Carry the moon back” with a line: A ripple wave makes thousands of waves follow. That is, a wave of movement pulls thousands of other waves with it, implying that the mind is confused, that it cannot control itself, and that it will be shaken. Tran Le Khanh was so quiet that he saw an entire river drying up, day by day, until the fish caught the cloud. For hundreds of years, ears have heard a lullaby, filled with each beat,... is not that the process of awakening, to be able to clearly perceive all changes to the infinity of space, time and everything? A day, two days, a year, or a hundred years are all meaningless without “knowing yourself” (a saying of the Greek philosopher Socrates). Self-understanding is a process of self-recognizing in multiple dimensions of consciousness with movement or stillness of the being - which, like Tran Le Khanh, is meditation as a form of mind liberation.

Tran Le Khanh's short verse is mature and bold: six-eight two-sentence verse or an aberrant verse similar to haiku. Despite its short length, the amplitude is wide open and airy. Ideas emerge from all that is encountered, and the author immediately captures and uses associations, chains, and hidden philosophies to create poetry or, like a journey diary, walk, thinking, writing - so, it should be short, but enough to expose and describe both the worldview and human outlook, as well as reflect that present. If Tran Le Khanh uses a long poetic form, I think it is just a waste of words.

More on the unusual form of poetry, similar to Tran Le Khanh's haiku, which comes from the characteristics of haiku poetry bearing the imprint of Zen Buddhism, with its characteristic art in a tight but empty structure and the outline to reveal a silence, a vast void. Tran Le Khanh does not adhere to the 5-7-5 syllable rule in haiku, but instead employs rhymes and a strong verb system that leads the reader beyond the present reality, towards the principle of self-understanding or a period of solitude and stillness of the soul - which is very close to the aesthetic ideal of haiku poetry (Sabi/loneliness). Sabi necessitates simplicity, spontaneity, unrestrainedness, sophistication, freedom, and mysteriously short and suggestive language.

across leaves night flows

wind blows

to dry

the waning moon

(sympathetic love)

time is a curtain

slowly closing on the stage

finally

where does the lead actor go

(including everyone)

​ The Dance of Luc bat and The Day is a Leaf are two collections of poems imbued with meditation; poetry serves as both a message and a tool for Tran Le Khanh to convey ways, methods, and results, as well as to suggest his path to meditation. Poetry, like a pure and dependable messenger, reveals Tran Le Khanh's bright mind, intelligence, and an exhilarating but peaceful, calm, life style in harmony with nature:

​autumn

her smile

​an absolute fit

​with the immensity

​​​(innocent)

Thus, that is also the eternal goal to achieve “oneness of all things” and understand that the arising of cause and effect causes the arising of suffering aggregates, and the cessation of causes and effects causes the cessation of suffering aggregates - to enter the Buddha's compassionate world.

Poet Ly Huu Luong